İsrail hökuməti üçün “tabu”n sonu: ultraortodokslar artıq orduya çağırılacaq

İsrail Ali Məhkəməsinin qəbul etdiyi mühüm qərar ölkə tarixində 70 illik bir istisna dövrünü bitirir. Məhkəmə hökumətə 45 gün müddətində hərbi xidmətdən yayınan ultraortodoks yəhudilərə qarşı maliyyə, cinayət və inzibati sanksiyalar sistemini hazırlamağı tapşırıb. Uzun illər “müqəddəs kitab” kimi qorunan istisna mexanizmi artıq hüquqi qüvvədə deyil. Bu dəyişiklik təkcə bərabərlik adına "ədalətli yük bölgüsü" sayılmır. Əslində, məsələnin kökündə daha ciddi strateji və struktur problemlər dayanır.

Ultraortodokslar (haredim) əhalinin təxminən 14 faizini təşkil edirlər. Onlar nə orduya gedir, nə də ehtiyatda xidmət edirlər. Yüksək doğum göstəricilərinə malik bu icma sürətlə böyüyür, lakin dövlətin təhlükəsizlik yükünü daşımaqdan kənarda qalır. Nəticədə "ümumi hərbi vəzifə" ideyası ilə reallıq arasındakı fərq böyüyür. Bu vəziyyət uzunmüddətli perspektivdə milli təhlükəsizlik modelini daxildən zəiflədən sistem böhranıdır. Ali Məhkəmənin qərarı ölkədə güclü siyasi, sosial və ideoloji təsir yaratdı.

Məhkəmənin qərarı, xüsusilə 2023-cü il 7 oktyabrdan sonra başlayan müharibə şəraitində, həm də ciddi təhlükəsizlik riski kimi qiymətləndirilir. Əgər səthə baxsaq, bu, sadəcə hərbi xidmətin bərabər bölüşdürülməsi kimi görünə bilər. Lakin əslində söhbət İsrailin gələcək maliyyə və strateji sabitliyindən gedir. Hər il dini məktəblərdə oxuyan minlərlə gənc ordudan imtina edir, onların sayı 60-63 min nəfərə çatıb. Eyni zamanda, müharibə fonunda dövlətin xərcləri kəskin artıb. Məlumatlara görə, 2024-cü ildə hərbi xərclərin artması ÜDM-in 8.4-8.8 faizinə yüksəlib ki, bu da dünyada ən yüksək göstəricilərdən biridir. Qəzza və şimal cəbhəsindəki əməliyyatlar 30 milyard dollardan çox xərc tələb edir, büdcə kəskin defisitə düşüb və dövlət borcu artır. Belə bir iqtisadi təzyiq altında məhkəmənin "ya hamı orduya, ya da məsuliyyətə" prinsipinə keçməsi dövlətin özünü xilas etmək instinkti hesab olunur.

Ali Məhkəmənin bu qərarı dərhal siyasi müstəvidə ciddi nəticələrə səbəb oldu. İsrailin siyasi sistemi proporsional seçki və aşağı seçki baryeri səbəbindən dini partiyaları daimi "koalisiya dayaqları"na çevirib. Hökumət qurmaq üçün 61 mandat lazım olduğu halda, iri partiyalar bu həddi nadir hallarda keçir. Nəticədə, hakimiyyət tez-tez haredim partiyaları ilə ittifaq qurmaqdan asılı qalır. Müharibə dövründə "yükün bərabər bölünməsi" tələbinin kəskinləşməsi bu asılılığı institusional tələyə çevirdi. Sorğular göstərir ki, israillilərin əksəriyyəti islahat istəyir və daxili sosial-milli gərginlikləri xarici təhlükələrdən daha böyük risk hesab edir. Lakin ultraortodoks partiyalar koalisiyada qalmalarını güzəştlərin saxlanması ilə şərtləndirirlər.

Məhkəmə qərarları hökumətin manevr imkanını kəskin şəkildə məhdudlaşdırır. O, artıq qanunvericiliklə ümumi güzəşt rejimini bərpa edə bilməz. Məhkəmə qərarının hər yeni icra mərhələsi - yeshivaların maliyyəsinin dayandırılması və ya yayınanların məsuliyyətə cəlb edilməsi - dini partiyaların növbəti siyasi şantaj dalğasına və erkən seçkilər riskinə yol açır. Haredim çağırışı ətrafındakı böhran cəmiyyətdə onsuz da mövcud olan sosial parçalanmanı dərinləşdirib. Dünyəvi və sionist-dini əhalinin ehtiyatçıları aylarla cəbhədə xidmət edərkən, haredim icmaları kütləvi çağırışdan kənarda qaldı. Bu, “iki İsrail” - döyüşən və kənardan baxan fenomenini yaratdı. Ən dayanıqlı çıxış yolu mərhələli inteqrasiya və ya təhlükəsizlik modelinin dərin islahatıdır. Bu cür islahatda xidmət müddəti qısaldılmalı, peşəkar komponent artırılmalı və milli xidmət bütün qruplar üçün məcburi olmalıdır. Ali Məhkəmənin qərarları İsrailin gələcəyinin, milli kimliyinin və sosial müqaviləsinin sınaqdan keçdiyi geri dönüşsüz bir mərhələnin başlanğıcıdır.