Yeni enerji arxitekturası: Azərbaycanın “yaşıl gələcəy”ində Naxçıvanın rolu

Azərbaycanın enerji siyasətində yaşıl transformasiya artıq sadəcə bir istiqamət deyil, milli inkişafın əsas sütununa çevrilib. Ölkənin ümumi elektrik enerjisi gücü 9732,5 MVt-dır. Bunun təxminən 19 faizi, yəni 1829,6 MVt-ı, bərpa olunan enerji mənbələrinin payına düşür. Bu rəqəmlər həm mövcud vəziyyəti, həm də qarşıya qoyulan iddialı hədəfləri aydın göstərir.

Azərbaycan 2030-cu ilə qədər günəş, külək və su stansiyalarının ümumi generasiya gücünü 6 min meqavata çatdırmağı planlaşdırır. Həmçinin, bərpa olunan enerjinin quraşdırılmış gücdəki payı 38 faizə yüksələcək. Bu məqsədlə quruda və dənizdə yüzlərlə meqavatlıq yeni layihələr həyata keçiriləcək. Bu fəaliyyət təkcə enerji təhlükəsizliyini gücləndirmir, eyni zamanda yeni bir sənaye sahəsinin yaranmasına səbəb olur.

Bu ümummilli yaşıl enerji hədəflərini reallaşdırmaqda Naxçıvan Muxtar Respublikası xüsusi strateji əhəmiyyətə malikdir. Yüksək səviyyədə günəş şüalanması, əlverişli iqlim şəraiti və coğrafi yerləşmə Naxçıvanı bərpa olunan enerji üçün təbii bir mərkəz halına gətirib. Muxtar Respublika uzun müddət enerji təminatında məhdudiyyətlərlə qarşılaşsa da, indi bu üstünlüklər böyük imkanlara çevrilir. Naxçıvanın su və günəş enerjisi imkanlarından istifadə edilməsi sadəcə regional enerji müstəqilliyini möhkəmləndirmir. Bu addım həm də Azərbaycanın 2030-cu il yaşıl enerji strategiyasının həyata keçirilməsində əsas dayaq nöqtələrindən biri olur.

Hazırda Naxçıvanda bərpa olunan enerjinin quraşdırılmış gücdəki payı 44 faiz, istehsalda isə 48 faiz təşkil edir. Bu göstərici respublika üzrə olan orta səviyyəni xeyli üstələyir. Yaxın illərdə istifadəyə veriləcək 50 MVt-lıq günəş elektrik stansiyası, eləcə də Tivi və Ordubad su elektrik stansiyaları bu rəqəmi daha da artıracaq. Naxçıvanın yaşıl enerji zonası kimi formalaşması planlı dövlət siyasətinin nəticəsidir. "Yaşıl Enerji Zonası" Konsepsiyası çərçivəsində 2026–2030-cu illər üçün 12 prioritet istiqamət təyin edilib. Məqsəd yalnız enerji istehsalı yox, bu sahəni iqtisadi inkişafın lokomotivi halına gətirməkdir.

Bu dönüşdə əsas hüquqi baza 2024-cü il 23 noyabr tarixli 235 nömrəli Prezident Fərmanı oldu. Fərmanla Naxçıvan Dövlət Energetika Xidmətinin istehsal və ötürmə funksiyaları “Azərenerji” ASC-yə verildi. Bu qərar muxtar respublikanın enerji sektorunu ölkənin vahid enerji sisteminə tam birləşdirdi. “Azərenerji”nin balansında “Naxçıvan Enerji” MMC yaradıldı, 400-dən çox yerli mütəxəssis işlə təmin edildi. Naxçıvanın enerji sistemindəki köhnəlmiş ötürücü şəbəkə problemləri hazırda aradan qaldırılır. 110 kV-luq “Naxçıvan”, “Babək”, “Çeşməbasar” yarımstansiyalarında aparılan yenidənqurma işləri, ölkədə ilk qapalı tipli yarımstansiyanın inşası enerji təhlükəsizliyini və idarəetmə çevikliyini əsaslı şəkildə artırır.

“Yeni Culfa” yarımstansiyası da istismara hazırlıq mərhələsindədir. Bu proses rəqəmsallaşdırma ilə müşayiət olunur. Regional SCADA Mərkəzinin tikilməsi Naxçıvanın enerji idarəçiliyini mərkəzləşdirilmiş və real vaxt rejimində aparmağa imkan verəcək. Bu, ağıllı enerji sistemi deməkdir. Naxçıvanın "yaşıl enerji" strategiyası daxili təminatla bitmir. Bölgənin Türkiyə vasitəsilə Avropa enerji bazarlarına çıxışı üçün "Cəbrayıl–Naxçıvan" (330 kV) və "Naxçıvan–Türkiyə" (400 kV) xətlərinin, eləcə də çevirici yarımstansiyanın inşası strateji əhəmiyyət daşıyır. Naxçıvan beləliklə, istehsalçıdan ixracatçıya doğru addımlamaqdadır. Bu layihələr uzunmüddətli dövlət baxışının bir hissəsidir. Məqsəd enerji təhlükəsizliyini dayanıqlı əsaslara uyğunlaşdırmaq, iqtisadiyyatı yeni mərhələyə qaldırmaq və bölgənin regional rolunu yenidən formalaşdırmaqdır.