Bal Arıları Mors Koduna Bənzər İşıq Siqnallarını Necə Oxuyur: Alimlərin Heyrətamiz Kəşfi

London Kraliça Meri Universitetinin (Queen Mary University) tədqiqatçıları Bombus terrestris növünə aid olan bal arılarında inanılmaz bir qabiliyyət aşkar ediblər. Məlum olub ki, bu həşəratlar vizual siqnalın müddətini tanıyaraq qida mənbəyini seçə bilirlər. Bu, əslində ən sadə forması ilə "Mors əlifbasını" oxumağa bənzəyir.

Mors kodunda qısa yanıb-sönmələr "nöqtə" hesab edilir (məsələn, "E" hərfi), daha uzun yanıb-sönmələr isə "tire" (məsələn, "T" hərfi) kimi tanınır. İndiyə qədər elm yalnız insanların və bir neçə onurğalının, o cümlədən göyərçinlər və makak meymunlarının bu cür fərqli zaman müddətlərini ayıra bildiyini düşünürdü. Bal arılarında belə mürəkkəb zaman qavrayışının olması, bu sahədəki biliklərimizi tamamilə dəyişdirir.

Tədqiqat qrupunun rəhbərliyini doktorant Alex Davidson və Psixologiya üzrə Baş Müəllim Dr. Elisabetta Versace həyata keçirmişdir. Onlar arıların işıq müddətlərini mükafatlarla əlaqələndirə biləcəyini yoxlamaq üçün xüsusi labirint sistemi qurdular. Təcrübədə hər bir arı ya qısa ("nöqtə"), ya da uzun ("tire") yanıb-sönən iki dairədən birində şəkər mükafatını tapmağa öyrədildi. Qısa yanıb-sönmə şəkər verdikdə, uzun yanıb-sönmə arıların xoşlamadığı acı bir maddəni göstərirdi. Arıların qida mənbəyini yerə yox, məhz zamana görə seçdiyinə əmin olmaq üçün, tədqiqatçılar yanıb-sönən dairələrin yerini labirintin hər hissəsində dəyişdirdilər. Nəticələr göstərdi ki, arıların əksəriyyəti, yerindən asılı olmayaraq, əvvəllər şəkərlə əlaqəli olan işığa doğru uçdu. Bu, onların qısa və uzun siqnallar arasında uğurla fərq qoyduğunu təsdiqlədi.

Alex Davidson bu nailiyyətin heyrətamiz olduğunu bildirdi: "Arıların təbii mühitlərində yanıb-sönən stimullarla qarşılaşmadıqlarını nəzərə alsaq, bu tapşırığın öhdəsindən gəlmələri inanılmazdır." Alimlər hələ də tam bilmirlər ki, arılar bu cür qısa zaman kəsimlərini necə ölçürlər. Günlük (sirkadian) ritmləri tənzimləyən məlum sistemlər, saniyənin kəsrləri ilə fərqlənən yanıb-sönmələri izah etmək üçün çox yavaş işləyir. Bəzi nəzəriyyələr heyvanların müxtəlif miqyaslarda işləyən bir neçə daxili saata sahib ola biləcəyini irəli sürür.

Artıq bu bacarıq həşəratlarda nümayiş etdirildiyi üçün, tədqiqatçılar cəmi bir kub millimetrdən kiçik olan miniatür beyinlərdə zamanlama mexanizmlərinin necə işlədiyini daha dərindən araşdıra bilərlər. Dr. Versace qeyd etdi ki, naviqasiya və kommunikasiya kimi mürəkkəb davranışlar zamanın qavranılması qabiliyyətindən asılıdır. Həşəratların minimum neyron quruluşundan istifadə edərək bu mürəkkəb vəzifəni həll etməsi süni neyron şəbəkələri hazırlayan mütəxəssislər üçün də böyük əhəmiyyət daşıyır. Bu, bioloji zəkadan ilham alaraq səmərəli və miqyaslana bilən sistemlər yaratmaq üçün bir çağırışdır.