Azərbaycanın kapital bazarı üçün yeni dövr başlanır

Azərbaycanın kapital bazarı uzun illərdir ki, bir sıra xroniki problemlərlə üzləşib. Əsas çatışmazlıqlar arasında bank kreditlərinin və dövlət istiqrazlarının dominantlığı, həmçinin korporativ istiqrazların zəif likvidliyi var idi. Nəticədə, qeyri-neft sektorunda çalışan şirkətlərin borc alətləri vasitəsilə maliyyə toplaması çətinləşirdi. Məsələn, dövriyyədə olan dövlət qiymətli kağızlarının həcmi 8,027 milyard manat (təxminən 4,73 milyard dollar) təşkil etsə də, korporativ buraxılışların payı uzun müddət aşağı qalıb. Korporativ istiqrazların daha riskli hesab edilməsi səbəbindən emitentlər sistemli maneələrlə qarşılaşırdılar. Belə bir vəziyyətdə, korporativ istiqrazlara dövlət zəmanəti mexanizminin tətbiqi təkcə texniki bir addım deyil, struktur dəyişimin başlanğıcı kimi qiymətləndirilməlidir. Bu mexanizm yeni maliyyələşmə kanalı yaradır, bazar intizamını gücləndirir və borc alətlərinin dərinliyini artırır.

Zəmanət Fondu emitentin istiqraz sahibləri qarşısında olan öhdəliklərinin bir hissəsini təminat altına alır. Əgər emitent şirkət öhdəliyini yerinə yetirə bilməsə, Fond istiqrazın nominal dəyərinin 60 faizinə qədər olan hissəni ödəyir. Bu, buraxılışın kredit keyfiyyətini artırır, investor üçün risk spredini azaldır və girov imkanları məhdud olan şirkətlərə istiqraz buraxmağa şərait yaradır. Zəmanət səviyyəsinin 60 faizlə məhdudlaşdırılması isə kompromis xarakteri daşıyır. Bu, bir tərəfdən investor riskini azaldır, digər tərəfdən isə təxminən 40 faiz riskin saxlanması bazar intizamını qorumaq məqsədi daşıyır, çünki investorlar emitenti düzgün qiymətləndirməlidirlər. Bu mexanizmin əsas hədəfi qeyri-neft sektorunda fəaliyyət göstərən şirkətlərdir- aqrar sənaye, logistika, İT və emal sahələri. Artıq mexanizmin tətbiqi qaydaları təsdiqlənib və ilk emitentlərlə danışıqlar aparılır, hətta zəmanət müqaviləsinin imzalandığı da bildirilir.

Bu yeni alət Azərbaycanın “risksiz” dövlət istiqrazlarına öyrəşmiş investorları üçün yeni bir imkan pəncərəsi açır. Dövlət zəmanətli korporativ istiqrazlar, daha yüksək gəlirlilik təklif edir, eyni zamanda, kredit riski azaldılır. Bu, risk baxımından dövlət istiqrazları ilə səhmlər arasında bir mövqedə dayanan yeni aktiv sinfi yaradır. İnvestorlar üçün mövcud vergi mexanizmi də cəlbedicidir; rezidentlərə ödənilən istiqraz kupon gəlirləri mənbədə 10 faiz dərəcə ilə vergiyə cəlb olunur, ən əsası isə fiziki şəxslər üçün ayrıca kapital gəliri vergisi mövcud deyil. Bu dəstək sayəsində, 2025-ci ilin yanvar-iyul dövründə korporativ qiymətli kağızlarla əməliyyatların həcmi 13,3 faiz artaraq 1,422 milyard manata çatıb. Bu, bazarın dirçəlməyə başladığını göstərən güclü bir siqnaldır və mexanizmin tətbiqi ilə bu artım bir neçə dəfə arta bilər.

Mexanizmin əhəmiyyətini Azərbaycanın makroiqtisadi inkişaf kontekstində dəyərləndirmək lazımdır. Ölkə iqtisadiyyatı neft-qaz sektorundan əhəmiyyətli dərəcədə asılıdır. Neft və qaz ixracının ümumi ixracdakı payı 90 faizi ötür. Qeyri-neft sektorunda kapital bazarının inkişafı dayanıqlı artım üçün zəruri şərtdir. Bu mexanizm uzunmüddətli maliyyə resurslarını qeyri-neft sektorundakı şirkətlər üçün əlçatan edir. Lakin unutmaq olmaz ki, borc strukturu dayanıqlı qalmalıdır. Əgər neft qiymətləri aşağı düşərsə və ya geosiyasi gərginliklər artarsa, defolt riskləri çoxala bilər. Ona görə də zəmanət mexanizminin tətbiqi emitentlərin ciddi seçimi, nəzarət və aktiv keyfiyyətinə daimi monitorinqlə müşayiət olunmalıdır. Bu mexanizm Azərbaycanın maliyyə suverenliyini və modern iqtisadi idarəetməni simvolizə edən keyfiyyətcə yeni mərhələyə keçidini göstərir.