Birgə geoloji kəşfiyyat və yeni layihələr: Qazaxıstan və Özbəkistan enerji əməkdaşlığını gücləndirir

Qazaxıstan və Özbəkistan Mərkəzi Asiyanın əsas enerji tandeminə çevrilmək üçün daha bir inamlı addım atır. Qlobal oyunçuların artan marağı fonunda bu iki ölkə getdikcə daha qətiyyətlə öz resurslarına və bir-birinə güvənərək regional gündəmi öz maraqlarına uyğun formalaşdırırlar. Qazaxıstan Prezidenti Kasım-Jomart Tokayevin yaxınlarda Daşkəndə səfəri zamanı ölkələr arasında enerji əməkdaşlığı yeni vüsət aldı.

Səfərin əsas nəticələrindən biri “KazMunayGaz” (KMG) və “Uzbekneftegaz” (UNG) şirkətləri arasında imzalanan saziş oldu. Bu sənəd faktiki olaraq şirkətlər üçün əməkdaşlığın yeni dövrünü açır. Söhbət sadəcə bir layihədən deyil, tam hüquqlu iş platformasından gedir. Bu platforma birgə geoloji kəşfiyyat, texniki məlumat mübadiləsi, neft-qaz kimyasının inkişafı və vahid informasiya məkanının yaradılmasını əhatə edir. Əslində dövlətlər təkcə səyləri deyil, həm də texnologiyaları, infrastrukturu və sahənin gələcəyinə baxışlarını birləşdirməyi planlayırlar.

Özbəkistanlı ekspert Ranoxon Tursunovanın sözlərinə görə, neft-qaz sektorundakı birgə təşəbbüslər böyük investisiya layihələri üçün zəmin yaradır. Geoloji-texniki məlumat mübadiləsi şəffaflığı artırır, riskləri azaldır və sahəyə diqqətəlayiq kapital cəlbinə yol açır. Artıq KMG və UNG şirkətlərinin idarə heyəti səviyyəsində keçirilən işgüzar görüşlər praktiki təşəbbüslərə yönəlib. Bu razılaşmalar yalnız birgə qazma işlərinə deyil, həm də yeni emal güclərinin yaradılmasına və daha çox həcmdə məhsulla beynəlxalq bazarlara çıxışa imkan verir. Qazaxıstan infrastruktur təmin edir, Özbəkistan isə sürətlə böyüyən neft-kimya habları ilə dəstəkləyir. Birlikdə onlar investorlar üçün regionda əvvəllər mövcud olmayan cəlbedici bir mərkəz formalaşdırırlar.

Qaz sahəsində də Astana və Daşkəndin ortaq maraqları var. Qazaxıstan Prezidentinin sözlərinə görə, ölkələr regional enerji balansının mühüm hissəsinə çevrilmiş “Rusiya - Qazaxıstan - Özbəkistan” layihəsini inkişaf etdirmək niyyətindədirlər. Tokayev Daşkənddə keçirilən mətbuat brifinqində bildirib ki, birgə səylərlə qaz tranzitinin həcmini artırmağı nəzərdə tuturuq. Bundan əlavə, neft sahəsində və atom sənayesində əməkdaşlığın genişləndirilməsi üçün yaxşı perspektivlər mövcuddur. Qaz kooperasiyası artıq nəticələr verir: 2025-ci ilin yeddi ayı ərzində Qazaxıstan qazının Özbəkistan üzərindən tranziti 921,7 milyon kubmetr təşkil edib. Bu marşrutla Rusiya qazının tədarükü isə ildə 11 milyard kubmetrə qədər artırılacaq. Qazaxıstanın energetika naziri Erlan Akenjenov deyib ki, tərəfdaşlıq strateji xarakter daşıyır və ölkələr Mərkəzi Asiyanın vahid enerji arxitekturasının əsas halqalarıdır.

Elektrik enerjisi və su resursları da ahəngdar əməkdaşlıq istiqamətləridir. Qazaxıstan və Özbəkistan 2026-cı ildə təxminən 900 milyon kVt/s elektrik enerjisi tədarükünə dair razılığa gəliblər. Bu, Qazaxıstan üçün qışın pik yüklərini qarşılamaq, Özbəkistan üçün isə xüsusilə yeni günəş, külək və qaz stansiyalarının işə salınması dövründə enerji sistemini çevik idarə etmək üçün vasitədir. Tursunova izah edir ki, bu protokol enerji çatışmazlığı risklərini azaldır, xüsusən stansiyaların təmiri və tələbatın pik dövrlərində. Ölkələr iqlim dəyişiklikləri fonunda su rejimlərinin koordinasiyasını da gücləndirirlər. Bu koordinasiya kənd təsərrüfatı, energetika və regionun təhlükəsizliyi üçün birbaşa əhəmiyyətə malikdir. Həmçinin, onlar Azərbaycanla birlikdə Xəzər üzərindən “Yaşıl Enerji Dəhlizi” layihəsində iştirak edirlər. 1 iyul 2025-ci ildə “Yaşıl Dəhliz Birliyi” adlı birgə müəssisənin yaradılması Avropaya 'təmiz' enerji ixracına doğru atılan praktiki addımdır.

Qazaxıstan və Özbəkistan bu gün sadəcə tək-tək layihələr deyil, Mərkəzi Asiyanın gələcək enerji sisteminin strukturunu yaradırlar. Bu konstruksiyada neft, qaz, su, elektrik enerjisi və 'yaşıl texnologiyalar' qarşılıqlı əlaqəli elementlərə çevrilir. Astana ilə Daşkənd bu əməkdaşlığı nə qədər sıx qurursa, region bir o qədər dayanıqlı olur. Mərkəzi Asiyanın bu iki ən böyük ölkəsi yalnız öz mövqelərini gücləndirmir, həm də qərarların xaricdən deyil, region daxilində verildiyi yeni enerji qüvvə mərkəzi formalaşdırır.