Orta Dəhliz: Avropa və Asiya arasındakı əsas marşrutun inkişafı

Qlobal ticarət axınlarında dəyişikliklər yaşandığı bir vaxtda, Şərqi Asiya regionlarını, o cümlədən Çini Avropa ilə birləşdirən Orta Dəhliz getdikcə daha böyük strateji əhəmiyyət qazanır. Bu layihə Avropa ilə Asiyanı Xəzər dənizi vasitəsilə birləşdirən ən qısa və ən təhlükəsiz marşrutu təmin edir. O, Avrasiya nəqliyyat-logistika sisteminin əsas elementlərindən biri kimi qiymətləndirilir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev 2025-ci il sentyabrın 29-da 6-cı Xəzər Biznes Forumunun iştirakçılarına müraciətində Orta Dəhlizin geniş coğrafiyanı əhatə edən strateji layihə olduğunu vurğulayıb.

Dövlət başçısı bu dəhlizi Xəzər dənizi vasitəsilə Avropanı Asiya ilə bağlayan etibarlı və təhlükəsiz marşrut, yüklərin hər iki istiqamətdə çatdırılmasının ən qısa və optimal yolu adlandırıb. **Azərbaycanın coğrafi mövqeyi** - iki qitənin tam ortasında yerləşməsi - bizə əlaqələndirmə məsələlərində mühüm funksiya yerinə yetirməyə imkan verir. Prezidentin qeyd etdiyi kimi, Azərbaycanın uzunmüddətli baxışı və yorulmaz səyləri nəticəsində Asiya və Avropa arasında daha yaxşı sinerji yaradan Orta Dəhliz kimi irimiqyaslı layihəni reallaşdırmaq mümkün olub. Dəhlizin tam istismara verilməsi Azərbaycanın iqtisadi potensialı, ölkədə mövcud olan siyasi sabitlik və təhlükəsizlik amili ilə şərtlənib.

Azərbaycan beynəlxalq tərəfdaşlarla sıx əməkdaşlıq edərək vahid rüsum siyasətinin formalaşdırılması, gömrük və sərhəd prosedurlarının sadələşdirilməsi, eləcə də multimodal daşımaların inkişafı istiqamətində mühüm addımlar atır. Məsələn, oktyabrın əvvəlində Azərbaycan, Gürcüstan və Qazaxıstanın dəmir yolu operatorları Orta Dəhliz üzrə daşımalar üçün vahid uzunmüddətli tarif tətbiqi barədə razılığa gəldilər. Tərəflər liman, dəmir yolu və logistika infrastrukturunun təkmilləşdirilməsi, mövcud məhdudiyyətlərin aradan qaldırılması və dəhlizin buraxıcılıq qabiliyyətinin artırılması üçün birgə tədbirlər görmək barədə də razılaşıblar. Xüsusi diqqət logistikanın "yumşaq" elementlərinə - gömrük və sərhəd nəzarətinə yönəldilir. Bu da daşımaların sürətini və proqnozlaşdırıla bilməsini artırır.

**Yükdaşımaların həcmi** artır, bu da ölkə üzərindən keçən tranzit axınlarında ciddi yüksəliş olduğunu göstərir. 2022-ci ildən etibarən ümumi yükdaşımaların həcmi demək olar ki, beş dəfə artıb. Çin istiqamətindən Azərbaycandan keçən konteyner daşımaları 2023-cü ildə cəmi bir-iki blok qatarı olduğu halda, 2024-cü ildə təxminən 280-ə çatıb. 2025-ci ilin ilk doqquz ayında bu göstərici 290 olub. Proqnozlara görə, ilin sonuna qədər konteyner qatarlarının sayı 400-ə çata bilər. Qlobal təchizat zəncirlərinin şaxələndirilməsi və şirkətlərin daha dayanıqlı logistika həlləri axtarması fonunda Transxəzər dəhlizi ehtiyat marşrutdan əsas ticarət yoluna çevrilib. Bu səbəbdən infrastruktur sahəsinə yatırımlar artıb. Dəmir yolu xətlərinin buraxıcılıq qabiliyyətinin artırılması, dəniz donanmasının və yük qatarlarının modernləşdirilməsi, limanların və logistika mərkəzlərinin tikintisi və inkişafı bu işlərə daxildir.

Bakı–Tbilisi–Qars (BTQ) dəmir yolu Orta Dəhlizin **strateji əhəmiyyət** daşıyan bir elementidir. Bu yol Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə arasında birbaşa quru əlaqəsi yaradaraq Asiyadan Avropaya yüklərin daşınması üçün effektiv tranzit arteriyası formalaşdırır və çatdırılma müddətini azaldır. Beynəlxalq ekspertlər Orta Dəhlizi Avrasiya ticarət axınlarının transformasiyasının əsas elementi kimi nəzərdən keçirirlər. Analitiklərin fikrincə, bu dəhliz Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişafı üçün hərəkət verici qüvvəyə çevrilə bilər. Bundan əlavə, "Beynəlxalq Sülh və Rifah Naminə Tramp Marşrutu" (TRIPP, Zəngəzur dəhlizi) Orta Dəhlizin daha geniş strukturunun tərkib hissəsi olaraq Asiya və Avropa bazarları arasında etibarlı və effektiv əlaqə təmin edir. Bu marşrut təkcə Cənubi Qafqaz ölkələri üçün deyil, həm də türk dövlətləri, İran və Avropa İttifaqı üçün böyük əhəmiyyət daşıyır. Orta Dəhliz Avrasiya logistika sisteminin əsas elementi kimi formalaşır. Uzunmüddətli perspektivdə o, iştirakçı ölkələrin iqtisadi artımını stimullaşdıran dayanıqlı inkişaf alətinə çevriləcək.