Qum, neft və 700 milyard: niyə pullar BƏƏ-ni seçir

Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin (BƏƏ) qlobal kapital üçün yeni cəlbetmə mərkəzinə çevrilməsi sadəcə regional uğur sayılmır. Bu vəziyyət beynəlxalq maliyyə arxitekturasında gedən böyük struktur dəyişikliklərinin əlamətidir. Bu, Qərbin ideoloji yüklü tənzimləmə modelindən uzaqlaşaraq, çoxqütblü və praqmatik kapital axını sisteminə keçidin göstəricisidir. XX əsrdə London və Nyu-York qlobal maliyyənin əsas dayaqları idi, kapital axınlarının hüquqi sabitliyini təmin edirdilər. Lakin XXI əsrdə sistemin sütunlarında problemlər yaranmağa başladı. Brexit, ABŞ və Aİ-də tənzimləmə təzyiqləri, həmçinin sanksiya siyasətləri maliyyə mərkəzlərini siyasi nəzarət alətlərinə çevirdi. Effektivliyə xidmət etməli olan institutlar artıq siyasi funksiyalar daşımağa başladı. Nəticədə, risklərdən qorumaq üçün tətbiq edilən həddindən artıq tənzimləmə özü kapital qaçışının səbəbinə çevrildi. Bu fon üzərində BƏƏ-nin, xüsusilə Dubayın və Əbu-Dabinin sürətli yüksəlişi Qərb modelinin böhranına iqtisadi cavabdır. BƏƏ bu gün "maliyyə praqmatizmi"nin yeni modeli kimi tanınır, çünki burada qanun ideoloji təzyiq vasitəsi deyil, xidmət mexanizmidir: sadə, rasional və çevik.

BƏƏ-nin bu uğuru təsadüfi bir hadisə deyil, “post-neft iqtisadiyyatı” konsepsiyasına söykənən uzunmüddətli dövlət strategiyasının nəticəsidir. Rəhbərlik 2000-ci illərin əvvəlindən enerji mənbələrinə bağlı modelin məhdudiyyətini başa düşdü. Onlar kapital infrastrukturlarını həm fiziki, həm hüquqi, həm də texnoloji səviyyədə formalaşdırmağa başladılar. Dönüş nöqtəsi DIFC (Dubay) və ADGM (Əbu-Dabi) kimi iki müstəqil yurisdiksiyanın yaradılması oldu. İngilis ümumi hüququna əsaslanan bu maliyyə zonaları faktiki olaraq “dövlət içində dövlət” prinsipi ilə fəaliyyət göstərir. Onların hüquq sistemi və arbitraj mexanizmləri beynəlxalq standartlara tam uyğundur, amma Qərb mərkəzlərindən fərqli olaraq siyasi və bürokratik məhdudiyyətlərdən azaddır. Bu hüquqi memarlıq BƏƏ-yə unikal bir model təqdim etməyə imkan verdi: burada şəffaflıq sürətlə, komplayens rahatlıqla, nəzarət isə operativliklə birləşir. Məsələn, Avropada maliyyə lisenziyası almaq aylar çəkir, amma DIFC-də bu proses sadəcə bir neçə həftədir. Təkcə 2024-cü ilin ilk yarısında DIFC-də idarə olunan aktivlərin həcmi 444 milyard dollardan 700 milyard dollara yüksəlib. "Bir pəncərə" prinsipi və tam rəqəmsal inzibati idarəçilik bu mərkəzləri fintex, İslam maliyyəsi və vençur kapitalı kimi sahələr üçün cəlbedici edir.

BƏƏ strategiyasının digər vacib sütunu “vergi vakuumu” adlana biləcək xüsusi modeldir. Burada dövlətin marağı sərmayədarın maraqları ilə üst-üstə düşür. Gəlir vergisinin sıfır faizi, kapitalla bağlı vergi və dividendlərə qoyulan rüsumun olmaması bu fəlsəfənin təməlini təşkil edir. BƏƏ gəlir toplamaqla yox, kapitalı cəlb etməklə qazanır. 2023-cü ildən tətbiq edilən 9 faiz korporativ vergi yalnız xüsusi zonalardan kənarda işləyən şirkətlərə aiddir. Beləliklə, ölkə həm beynəlxalq öhdəliklərini yerinə yetirir, həm də real kapital axınlarını qoruyur. Ən böyük fərq isə vergi sabitliyidir. Qərbdə vergi siyasəti daxili siyasi mübarizənin alətinə çevrildiyi halda, BƏƏ-də yazılmamış ictimai razılaşma mövcuddur: fiskal qaydalar dəyişməz qalır, çünki etimad onlara əsaslanır. Qlobal siyasətin maliyyə axınlarını silahlaşdırdığı bir dövrdə BƏƏ “bloklara qoşulmayan kapitalizm” modeli qurur. 2022-ci ildən sonra sanksiyaların genişləndiyi dövrdə Dubay ABŞ, Çin, Hindistan və Rusiya kapitalının eyni vaxtda işləyə bildiyi azsaylı mərkəzlərdən biri oldu. Bu, hesablanmış neytrallıqdır. Ölkə ideologiya ixrac etmir və investorlarından siyasi sədaqət gözləmir.

Müasir qlobal iqtisadiyyat klassik kapitaldan rəqəmsal kapitala keçir. BƏƏ bu reallığı dərk edərək, texnoloji müstəqilliyi inkişaf strategiyasının üçüncü sütunu elan etdi. Hökumət 2018-ci ildən rəqəmsal texnologiyaları həm maliyyə sisteminə, həm də dövlət idarəçiliyinə ardıcıl şəkildə daxil edir. Əbu-Dabidə qurulan Stargate UAE layihəsi süni intellekt və yüksək performanslı hesablama sistemləri üzrə supermərkəzdir. Bu mərkəz ABŞ və Çinin ən böyük məlumat mərkəzləri ilə müqayisə edilə bilər. Əlavə olaraq, BƏƏ dünyada kriptoaktivlər üçün ilk xüsusi tənzimləyici orqanı – VARA-nı (Virtual Assets Regulatory Authority) yaratdı. Bu addım Dubayı qanunvericilik qeyri-müəyyənliyi səbəbindən ABŞ və Aİ-dən çıxan kriptobirjalar üçün etibarlı yurisdiksiyaya çevirdi. BƏƏ-nin qlobal maliyyə mərkəzinə çevrilməsi beynəlxalq sistemi dəyişdirir. Dünya maliyyəsi artıq iki mərkəzli iyerarxiyadan, Dubay və Əbu-Dabinin də yer aldığı üfüqi şəbəkəyə keçir. Bu, “maliyyə çoxqütblülüyü”nə keçidi ifadə edir. Qlobal sistem üçün əsas nəticə odur ki, artıq heç bir yurisdiksiya etimad üzərində inhisar yarada bilmir.