Avstraliyada DİNOSAVR dövrünün nəhəng köpək balığı qalıqları tapıldı: Əvvəllər düşünüləndən daha tez böyümüşdür

Təxminən 115 milyon il əvvəl Avstraliyanın şimal sularında yaşayan nəhəng bir köpək balığı növünün qalıqları araşdırılıb. Bu canlı, məşhur "Çənələr" filmindəki varlıqların erkən qohumu hesab edilə bilər. Yeni tapılan fosillər göstərir ki, müasir köpək balıqları təkamül prosesində indiyədək güman ediləndən daha tez böyük bədən ölçülərinə çatmağa başlayıb. Bu qalıqlar sübut edir ki, DİNOSAVR dövründə nəhəng köpək balıqları o dövrün böyük dəniz sürünənləri ilə birlikdə qida zəncirinin zirvəsini bölüşürdülər. Bu araşdırma, köpək balığının ölçüsünün qədim zamanlardan necə dəyişdiyini izləmək üçün geniş, fənlərarası bir tədqiqat işini ortaya qoyur.

Müasir köpək balıqlarının kökləri 400 milyon ildən çox əvvələ gedib çıxsa da, indiki növləri əmələ gətirən qollar DİNOSAVR dövründə yaranıb. Bu müasir nəslin ən qədim qalıqları təxminən 135 milyon il əvvələ aiddir. Lamniformlar adlanan bu erkən köpək balıqları kiçik idi və uzunluqları təxminən 1 metrə çatırdı. Milyonlarla il ərzində onlar "Megalodon" kimi nəhəng formalara çevrildilər (uzunluğu 17 metrdən çox ola bilərdi) və müasir Böyük Ağ Köpək Balığı (təxminən 6 metrə çatır) kimi ən yüksək yırtıcılara çevrildilər. Köpək balıqlarının skeletləri qığırdaqdan ibarət olduğu üçün onların bədənləri nadir hallarda qalıqlaşır. Nəticədə, sağ qalan əsasən onların dişləridir. Bu dişlər daim tökülür və qədim dəniz diblərində yığılır, tez-tez prehistorik okean ekosistemlərində hökmranlıq edən nəhəng dəniz sürünənlərinin sümükləri və dişləri ilə birlikdə tapılır.

Şimali Avstraliyanın Darvin şəhəri yaxınlığındakı qayalı sahillər bir vaxtlar Tetis okeanının palçıqla örtülmüş dibi idi. Qondvanadan (indiki Avstraliya) Lavrasiyanın (indiki Avropa) ada zəncirlərinə qədər uzanan bu böyük su hövzəsində çoxlu qədim dəniz canlılarının qalıqları üzə çıxarılıb. Bu tapıntılara pleyzavrlar (uzun boyunlu dəniz sürünənləri) və ixtiozavrlar daxildir. Ən diqqətəlayiq kəşflərdən biri, çox böyük bir lamniform köpək balığının mövcudluğunu göstərən bir neçə nəhəng fəqərədir. Beş hissəsi qismən minerallaşmış fəqərə tapılıb, bu da onların saxlanmasına kömək edib. Onların quruluşu indiki Böyük Ağ Köpək Balığının fəqərələrinə demək olar ki, eynidir. Lakin, Darvin tapıntısı fəqərələri diametrinə görə 12 sm-dən böyükdür, halbuki yetkin Ağ Köpək Balığının fəqərələri təxminən 8 sm genişliyində olur. Bu ölçü fərqi, tapılan canlının nə qədər nəhəng olduğunu göstərir.

Bu xüsusiyyətlər qalıqları aydın şəkildə təxminən 100 milyon il əvvəl okeanlarda yaşamış nəhəng yırtıcı köpək balıqları qrupu olan kardabiodontidlərə bağlayır. Darvin nümunəsi digər məlum kardabiodontidlərdən təxminən 15 milyon il daha yaşlı olması ilə xüsusilə önəmlidir. Bu, köpək balığının artıq o dövrdə qrupa xas olan son dərəcə böyük ölçüyə çatdığını göstərir. Bu erkən müasir mega-yırtıcının bədən ölçüsünü müəyyən etmək üçün beynəlxalq mütəxəssislər qrupu əməkdaşlıq edib. Qrupa ABŞ, İsveç və Avstraliyadan olan paleontoloqlar və tomoqrafiya mütəxəssisləri, həmçinin Cənubi Afrika və ABŞ-dan ixtioloqlar daxil idi. Tədqiqatın nəticələri *Communications Biology* jurnalında dərc edilib.