Gənc Ulduzdan Dəhşətli Super-Püskürmə Qeydə Alındı: EK Draconis Tədqiqatı

Günəş Yer kürəsindən nadir hallarda hiss etsək də, davamlı olaraq kosmosa böyük yüklü plazma buludları göndərir. Bu hadisələrə Koronal Kütlə Atılması (KKA) deyilir və onlar adətən Günəşdəki qəfil işıq partlamaları – Günəş alovları ilə birlikdə baş verir. Xüsusilə güclü KKA-lar Yerin maqnit sahəsini pozaraq möhtəşəm qütb parıltıları yarada, hətta peykləri və enerji şəbəkələrini sıradan çıxara bilən geomaqnit fırtınalara səbəb olur. Elm adamları hesab edirlər ki, milyard illər əvvəl, Günəş və Yer hələ gənc olanda, Günəş fəaliyyəti indiki ilə müqayisədə qat-qat şiddətli idi. Həmin dövrdə baş verən güclü KKA-lar həyatın yaranmasına və inkişafına imkan verən şəraitə ciddi təsir göstərmiş ola bilər. Gənc Günəşəbənzər ulduzların öyrənilməsi göstərir ki, bu tip ulduzlar müasir Günəşdə qeydə alınanlardan qat-qat güclü alovlar buraxır.

Qədim Günəşdən gələn kütləvi püskürmələr Yer, Mars və Veneranın atmosferlərinə dramatik təsir göstərmişdi. Lakin mütəxəssislər hələ də o dövrün ulduz partlamalarının indiki KKA-lara nə dərəcədə bənzədiyini tam anlamırlar. Əvvəllər soyuq plazma komponentləri yerüstü teleskoplarla müşahidə olunsa da, keçmişdə gözlənilən yüksək enerjili, sürətli hadisələrin aşkarlanması çətinlik yaradırdı. Bu sirri aydınlaşdırmaq üçün Kyoto Universitetindən Kosuke Namekatanın rəhbərlik etdiyi beynəlxalq tədqiqat qrupu hərəkətə keçdi. Tədqiqatın əsas məqsədi gənc Günəşəbənzər ulduzların öz Günəşimizin KKA-larına bənzəyən püskürmələr yaradıb-yaratmadığını müəyyən etmək idi.

Namekata bildirib ki, onları ən çox ruhlandıran gənc Günəşin şiddətli fəaliyyətinin yeni yaranan Yerə necə təsir etməsi ilə bağlı uzun müddətdir davam edən sirr idi. Tədqiqatçılar bu tarixi anı qeydə almaq üçün Yaponiya, Koreya və ABŞ-dakı kosmik və yerüstü vasitələri birləşdirdilər. Onlar gənc Günəşəbənzər ulduz olan EK Draconis-i hədəf seçdilər. Hubble Kosmik Teleskopu son dərəcə isti plazmadan gələn ultrabənövşəyi işığı ölçdü. Bu zaman Yaponiya və Koreyadakı yerüstü rəsədxanalar Hα xətti vasitəsilə soyuq hidrogen qazını izlədi. Bu əlaqəli, çoxdalğalı yanaşma komandaya KKA-nın həm isti, həm də soyuq hissələrini eyni vaxtda qeydə almağa imkan verdi. Müşahidələr EK Draconis-dən ilk dəfə olaraq multi-temperatur KKA-nın dəlilini ortaya çıxardı.

Tədqiqat zamanı təxminən 100 000 Kelvin dərəcəyə qədər qızdırılmış plazmanın saniyədə 300-550 kilometr sürətlə püskürdüyü aşkar edildi. Təxminən on dəqiqə sonra isə, 10 000 dərəcə ətrafında soyuq qaz saniyədə 70 kilometr sürətlə atıldı. Mütəxəssislər müəyyən etdilər ki, yüksək temperaturda olan plazma daha çox enerji daşıyırdı. Bu o deməkdir ki, keçmişdə tez-tez baş verən və çox güclü KKA-lar erkən planetar atmosferləri dəyişdirməyə və ya məhv etməyə qadir olan güclü şoklar və enerjili hissəciklər yaratmış ola bilər. Başqa araşdırmalar da bu cür enerjili Günəş hadisələrinin, yəni həyatın davamlılığı üçün əsas tərkib hissələri olan biomolekullar və istixana qazları yaradan kimyəvi reaksiyalara səbəb ola biləcəyini göstərir. Bu tapıntı, Günəş fəaliyyətinin ilk Yerdə və bəlkə də digər planetlərdə həyatın yaranması üçün zəruri olan ekoloji şəraiti necə formalaşdırdığı haqqında biliklərimizi dərinləşdirir. Alimlər bu nailiyyətin qlobal əməkdaşlıq və rəsədxanalar arasında dəqiq koordinasiya sayəsində mümkün olduğunu qeyd etdilər.