Siçanlar üzərində aparılan Tədqiqat: Böyrək Zədələnməsinin Tam Tərs Çevrilməsi və İnsanlar üçün Yeni Müalicə Ümidləri

Kəskin böyrək zədələnməsi (KBZ) qısa müddətli böyrək funksiyasına ciddi təsir edən, həyat üçün təhlükə yaradan və xroniki böyrək xəstəliyinin inkişaf ehtimalını artıran ağır bir vəziyyətdir. Sepsis və ya ürək əməliyyatı kimi böyük stresslərdən sonra yaranan KBZ, hətta reanimasiya şöbələrindəki xəstələrin yarısından çoxunda müşahidə edilir. Lakin indiyədək bu vəziyyəti müalicə etmək üçün təsdiqlənmiş heç bir dərman mövcud deyil.

Yuta Universiteti Tibb Mərkəzinin (U of U Health) tədqiqatçıları böyrək zədələnməsinin mexanizmini aydınlaşdıraraq, böyük bir irəliləyişə imza atıblar. Onlar aşkar ediblər ki, keramidlər adlanan yağ molekulları böyrək hüceyrələrinə enerji verən mitoxondrilərə zərər vuraraq KBZ-ni başladır. Komanda keramidin emalını dəyişdirən ehtiyat dərman namizədindən istifadə etməklə siçanlarda mitoxondriyanın strukturunu qorudu və böyrək zədələnməsinin qarşısını aldı.

Tədqiqatın baş müəllifi, professor Skott Sammers (Scott Summers, PhD) nəticələrdən heyrətləndiyini bildirib. O qeyd edib ki, keramidin fəaliyyətsizləşdirilməsi yolu ilə kəskin böyrək zədələnməsinin patologiyasını tamamilə aradan qaldıra biliblər. Sammers əlavə edib: "Təkcə böyrək funksiyası normal qalmadı, hətta mitoxondrilər də zərər görməmişdi. Bu, həqiqətən də qeyri-adi idi." Bu mühüm nəticələr *Cell Metabolism* jurnalında dərc edilib. Sammersin laboratoriyasının əvvəlki işləri keramidin ürək və qaraciyər kimi digər orqanlara da zərər verə biləcəyini göstərirdi.

KBZ modellərində keramidlər ölçülərkən, həm siçanlarda, həm də insan sidik nümunələrində zədələnmədən sonra onların səviyyəsinin kəskin şəkildə yüksəldiyi aşkarlandı. İşin birinci müəllifi Rebeka Nikolson (Rebekah Nicholson, PhD) bu əlaqəni vurğulayıb: "Böyrək zədələnməsi nə qədər pis olarsa, keramid səviyyəsi də bir o qədər yüksək olur." Bu tapıntılar sidikdəki keramidin KBZ üçün erkən biomarker kimi fəaliyyət göstərə biləcəyini göstərir. Bu, klinik həkimlərə ürək əməliyyatı kimi yüksək riskli prosedurlara hazırlaşan, həssas xəstələri simptomlar başlamazdan əvvəl müəyyən etməyə kömək edə bilər.

Tədqiqat qrupu genetik proqramı dəyişdirərək siçanlarda böyrək zədələnməsini demək olar ki, sıfıra endirdi. Bu genetik modifikasiya normalda ağır zədələnməyə səbəb olan şəraitdə belə KBZ inkişaf etməyən "super siçanlar" yaratdı. Daha sonra, komanda Sammersin həmtəsisçisi olduğu Centaurus Therapeutics şirkətinin hazırladığı, keramidi azaldan dərman namizədini sınaqdan keçirdi. Əvvəlcədən müalicə edilən siçanlar normal böyrək funksiyasını qorudu və hətta böyrəklərə həddindən artıq stres verildiyi halda belə, mikroskop altında demək olar ki, sağlam göründülər. Bu dərman, mitoxondriyanın sağlamlığını qorumağa yönəldiyi üçün, onu intakt saxladı və gərginlik altında belə işləməyə davam etdi.

Sammers xəbərdarlıq edir ki, bu birləşmə hazırda insan sınaqlarında olan dərmana yaxın olsa da, tam eyni deyil. O, siçanlar üzərində əldə edilən nəticələrin həmişə insanlara şamil edilmədiyini vurğulayaraq, bu metodun xəstələr üzərində istifadə edilməzdən əvvəl təhlükəsizliyini tam təsdiqləmək üçün əlavə araşdırmaların vacibliyini qeyd edir. Buna baxmayaraq, əldə edilən nəticələr ümidvericidir. Əgər bu tapıntılar insanlar üçün də etibarlı olarsa, dərman KBZ riski yüksək olan şəxslərə (məsələn, ürək əməliyyatı keçirənlərin təxminən dörddə birində bu zədələnmə baş verir) profilaktik olaraq verilə bilər. Mitoxondriyanın sağlamlığına təsir etdiyi üçün bu yanaşma gələcəkdə ürək çatışmazlığı, diabet və qaraciyər piylənməsi kimi mitoxondrial disfunksiya ilə əlaqəli digər xəstəliklər üçün də böyük əhəmiyyət kəsb edə bilər.