ABŞ Prezidenti Tramp: Qəzzada ikinci mərhələ indi başlayır

İsrail və HƏMAS arasında əldə olunan atəşkəs və əsir mübadiləsi sazişi barədə danışan ABŞ Prezidenti Donald Tramp bəyan edib: "Qəzzada ikinci mərhələ indi başlayır. 20 girov geri qayıdıb, lakin işimiz hələ bitməyib."

TRAMP: QƏZZADA İKİNCİ MƏRHƏLƏ İNDİ BAŞLAYIR

ABŞ Prezidenti Donald Tramp sosial media hesabı vasitəsilə İsrail və HƏMAS arasında əldə edilmiş, əsir mübadiləsini də ehtiva edən atəşkəs sazişi ilə bağlı ətraflı açıqlamalar verib. Tramp HƏMAS-ın Qəzza Zolağından 20 israilli əsiri azad etdiyini xatırladaraq deyib: "Qəzzada ikinci mərhələ indi başlayır. 20 əsir geri qayıtdı və onların vəziyyəti çox yaxşıdır. Böyük bir ağırlıq aradan qalxdı, lakin işimiz hələ bitməyib. Həyatını itirən əsirlərin cəsədləri söz verildiyi kimi qaytarılmayıb. İkinci mərhələ indi başlayır."

CƏSƏDLƏRİN DAĞINTILAR ARASINDAN ÇIXARILMASI VAXT ALACAQ

HƏMAS dünən səhər saatlarında 20 israilli əsiri azad etdikdən sonra, İsrail hücumları nəticəsində həyatını itirən 28 əsirdən 4-nün nəşini Qızıl Xaç vasitəsilə İsrailə təhvil vermişdi. HƏMAS bu axşam saatlarında daha 4 əsirin nəşini İsrailə təhvil verəcəyini açıqlamışdı.

QARŞILIQLI ƏSİR MÜBADİLƏSİ HƏYATA KEÇİRİLDİ

Digər tərəfdən, Beynəlxalq Qızıl Xaç Komitəsi (BQXK) Sözçüsü Kristian Kardon bildirib ki, HƏMAS və İsrail arasında əldə olunan atəşkəs sazişi çərçivəsində dünən 20 israilli və 1809 fələstinli əsirin mübadiləsinə yardım edərkən heç bir mənfi hal baş verməyib.

HƏMAS VƏ İSRAİL ARASINDA ATƏŞKƏS

ABŞ Prezidenti Donald Tramp İsrail və HƏMAS-ın Qəzzada atəşkəs planının birinci mərhələsini təsdiqlədiyini elan etmişdi. HƏMAS da Qəzza Zolağında atəşkəs sazişinə nail olunduğunu təsdiqləyərək, Türkiyə, Qətər və Misir, eləcə də ABŞ Prezidenti Trampın səylərini yüksək qiymətləndirdiyini bildirmişdi. İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahu isə Misirdəki danışıqlarda Qəzzada atəşkəs sazişi əldə edildikdən sonra Nazirlər Kabinetini toplayaraq israilli əsirlərin qaytarılması üçün sazişi təsdiqləyəcəklərini xəbər vermişdi. Daha sonra İsrail Nazirlər Kabineti sazişi təsdiqləmişdi.

TRAMPIN 20 MADDƏLİK PLANI BUDUR

ABŞ Prezidenti Trampın təqdim etdiyi və Netanyahunun təsdiqlədiyi Qəzza ilə bağlı 20 maddəlik planın təfərrüatları Ağ Ev tərəfindən açıqlanıb. Həmin maddələr bunlardır:

Qəzza qonşularına təhdid yaratmayan, radikallaşmadan təmizlənmiş, terrordan uzaq bir bölgə olacaqdır.

Qəzza, kifayət qədər əziyyət çəkmiş Qəzza xalqının mənafeyi naminə yenidən qurulacaqdır.

Əgər hər iki tərəf bu təklifi qəbul edərsə, müharibə dərhal dayandırılacaq. İsrail qüvvələri əsir mübadiləsinə hazırlaşmaq üçün razılaşdırılmış sərhədə geri çəkiləcək. Bu müddət ərzində bütün hərbi əməliyyatlar — hava və artilleriya bombardmanları daxil olmaqla — dayandırılacaq və cəbhə xətləri mərhələli və tam geri çəkilmə üçün tələb olunan şərtlər yerinə yetirilənə qədər dondurulmuş vəziyyətdə qalacaqdır.

İsrailin bu sazişi açıq şəkildə qəbul etməsindən sonra 72 saat ərzində bütün girovlar — sağ olanlar və həlak olanlar — geri qaytarılacaqdır.

Bütün girovlar azad edildikdə, İsrail ömürlük həbs cəzası almış 250 məhbusu və 2023-cü il oktyabrın 7-dən sonra saxlanılmış 1700 qəzzalını — qadınlar və uşaqlar daxil olmaqla — sərbəst buraxacaq. Həyatda olmayan hər bir israilli girovun qalıqlarına (nəşinə) görə, İsrail 15 həlak olmuş qəzzalının qalıqlarını təhvil verəcək.

Bütün girovlar geri qaytarıldıqdan sonra, sülh yolu ilə birgə yaşamağa söz verən və silahlarını yerə qoymağı qəbul edən HƏMAS üzvlərinə əfv tətbiq ediləcəkdir. Qəzzanı tərk etmək istəyən HƏMAS üzvlərinə isə təhlükəsiz keçid təmin olunacaq.

Bu sazişin qəbul edilməsi ilə bərabər, tam həcmli humanitar yardım dərhal Qəzza Zolağına göndəriləcək. Minimum olaraq, gündəlik yardımlar 19 yanvar 2025-ci il tarixli sazişdə göstərilən humanitar yardımlarla uyğunlaşdırılacaq. Buraya infrastrukturun (su, elektrik, kanalizasiya) bərpası, xəstəxana və çörəkxanaların yenidən qurulması, dağıntıların təmizlənməsi üçün zəruri avadanlıqların girişinə icazə verilməsi də daxildir.

Qəzzaya humanitar yardımın daxil olması və paylanması, Birləşmiş Millətlər Təşkilatı və ona bağlı qurumlar, eləcə də Qızıl Xaç vasitəsilə, digər beynəlxalq qurumlarla əməkdaşlıq çərçivəsində, tərəflərin müdaxiləsi olmadan davam edəcəkdir. Rəfah sərhəd-keçid məntəqəsinin hər iki istiqamətdə açılması da 19 yanvar 2025-ci il sazişində tətbiq olunan eyni mexanizmə tabe olacaqdır.

Qəzzanı müvəqqəti texnokratik və siyasi cəhətdən bitərəf Fələstin komitəsi idarə edəcəkdir. Bu komitə Qəzza əhalisi üçün gündəlik ictimai xidmətlərin və bələdiyyə işlərinin həyata keçirilməsinə cavabdeh olacaqdır. Komitə ixtisaslı fələstinlilərdən və beynəlxalq ekspertlərdən ibarət olacaq və yeni bir beynəlxalq keçid şurasının nəzarəti altında fəaliyyət göstərəcəkdir. Bu şura "Sülh Şurası" adlanacaq və Prezident Donald Trampın sədrliyi ilə toplanacaq. Şurada həmçinin Böyük Britaniyanın keçmiş Baş naziri Toni Bleyr kimi şəxslər, eləcə də adı açıqlanacaq digər dövlət başçıları iştirak edəcək. Bu şura Trampın 2020-ci ildə elan etdiyi sülh planı və Səudiyyə-Fransız təklifi də daxil olmaqla, müxtəlif təkliflər əsasında Qəzzanın yenidən qurulması üçün fondları idarə edəcək və Fələstin Rəhbərliyinin fond proqramları ilə uyğunlaşdıracaq. Bu şura beynəlxalq standartlara cavab verən müstəqil və təsirli bir idarəetmə yaratmaq üçün çalışacaq. Bu idarəetmə Qəzza əhalisinə xidmət edən, fələstinlilərlə israillilərin sülh şəraitində yaşamasına imkan verən etibarlı bir idarəetmə qurmağı hədəfləyir.

Qəzzanı yenidən qurmaq və canlandırmaq üçün Trampın iqtisadi inkişaf planı, Yaxın Şərqdəki bəzi inkişaf etmiş müasir "möcüzə şəhərlərin" tikintisinə yardımçı olmuş mütəxəssislərdən ibarət heyət tərəfindən hazırlanacaqdır. Çoxsaylı düşünülmüş investisiya təklifləri və həyəcanverici inkişaf ideyaları xoş niyyətli beynəlxalq qruplar tərəfindən hazırlanıb və bu ideyalar təhlükəsizlik və idarəetmə çərçivələrini sintez etmək, bu sərmayələrin iş, imkan və gələcək üçün ümid yaradacaq şəkildə asanlaşdırılmasını təmin etmək məqsədilə dəyərləndiriləcək.

Xüsusi iqtisadi zona yaradılacaq, iştirakçı ölkələrlə güzəştli gömrük tarifləri və giriş qiymətləri müzakirə ediləcəkdir.

Heç kim Qəzzanı tərk etməyə məcbur edilməyəcək və ayrılmaq istəyənlərin bunu sərbəst şəkildə etməsinə, eləcə də geri qayıtmasına icazə veriləcək. Biz insanların orada qalmasını təşviq edəcək və onlara daha yaxşı bir Qəzza qurmaq imkanı təqdim edəcəyik.

HƏMAS və digər qruplar Qəzzanın idarəçiliyində birbaşa və ya dolayısı ilə heç bir formada rol almamağı qəbul edir. Bütün hərbi, terror və hücum infrastruktur obyektləri, o cümlədən tunellər və silah istehsalı müəssisələri məhv ediləcək və yenidən qurulmayacaqdır.

Müstəqil monitorinqçilərin nəzarəti altında Qəzzanın silah-sızlaşdırılması prosesi həyata keçiriləcək. Bu, silahların daimi olaraq yararsız hala gətirilməsini və beynəlxalq səviyyədə maliyyələşdirilən geri alma və reinteqrasiya proqramı ilə dəstəklənən təsdiqlənmiş ləğvetmə prosesini əhatə edəcək; bu proqram müstəqil nəzarətçilər tərəfindən yoxlanılacaqdır. Yeni Qəzza tamamilə firavan bir iqtisadiyyat qurmağa və qonşuları ilə dinc şəraitdə birgə yaşamağa sadiq qalacaqdır.

Regional tərəfdaşlar HƏMAS və digər qrupların öhdəliklərini yerinə yetirməsinə və Yeni Qəzzanın nə qonşularına, nə də öz xalqına təhdid yaratmamasını təmin edəcəkdir.

Amerika Birləşmiş Ştatları, ərəb və beynəlxalq tərəfdaşlarla birlikdə müvəqqəti Beynəlxalq Sabitlik Qüvvələri (BSQ) hazırlamaq üçün çalışacaq; bu qüvvələr dərhal Qəzzaya yerləşdiriləcək. BSQ Qəzzadakı təsdiqlənmiş Fələstin polis qüvvələrini öyrədəcək və onlara dəstək verəcək, həmçinin bu sahədə böyük təcrübəyə malik İordaniya və Misirlə məsləhətləşəcək. Bu qüvvələr uzunmüddətli daxili təhlükəsizlik həllinə keçid prosesi olacaq. BSQ İsrail və Misirlə birlikdə sərhəd bölgələrində təhlükəsizliyi təmin etmək üçün çalışacaq və yeni təlim keçmiş Fələstin polis qüvvələri ilə birgə fəaliyyət göstərəcək. Malların axınını bərpa etmək və sərhədlərin keçilməsinin qarşısını almaq kritik əhəmiyyət daşıyır. Silah-sızlaşdırma mexanizmi BSQ tərəfindən tətbiq ediləcək və təsdiqlənəcək.

İsrail Qəzzanı işğal etməyəcək və ya ilhaq etməyəcək. İsrail Müdafiə Qüvvələri (İMQS) silah-sızlaşdırmaya bağlı standartlar, mərhələlər və vaxt cədvəllərinə uyğun olaraq geri çəkiləcək; bu plan İMQS, BSQ, zaminlər və Amerika Birləşmiş Ştatları arasında razılaşdırılacaq. Məqsəd Qəzzanın artıq İsrailə, Misirə və ya onların vətəndaşlarına təhdid yaratmamasıdır. Praktiki olaraq, İMQS işğal etdiyi Qəzza ərazilərini mərhələli şəkildə BSQ-yə təhvil verəcək; BSQ ilə bağlayacaqları bir razılaşmaya əsasən bu ərazilərdə müvəqqəti hakimiyyət quracaq və nəticədə Qəzzadan tamamilə çəkiləcəklər. Lakin yenidən yarana biləcək hər hansı terror təhdidinə qarşı təhlükəsizliyi təmin etmək üçün Qəzza lazımi səviyyədə təmin edilənə qədər sərhəd təhlükəsizliyi mövcudluğu davam etdiriləcək.

Əgər HƏMAS bu təklifi ləngidərsə və ya rədd edərsə, yuxarıda göstərilənlər, o cümlədən miqyası artırılmış yardım əməliyyatları, İMQS-dən BSQ-yə təhvil verilmiş silah-sız ərazilərdə irəliləyiş göstərəcəkdir.

Dözümlülük və dinc birgə yaşayış dəyərləri əsasında dinlərarası dialoq prosesi qurulacaq; fələstinlilərin və israillilərin düşüncələrini və təfəkkürlərini dəyişdirməyə çalışılacaq, sülhdən əldə edilə biləcək faydalar vurğulanacaqdır.

Qəzzanın yenidən inkişafı və idarəçiliyi irəlilədikcə və Fələstin Rəhbərliyinin islahat proqramı sədaqətlə həyata keçirildikcə, nəticədə fələstinlilərin öz müqəddəratını təyinetmə hüququ və dövlət quruculuğu yolunda inandırıcı bir yol üçün şərtlər hazır ola bilər; bu, Fələstin xalqının arzusu kimi qəbul edilir.

Amerika Birləşmiş Ştatları İsrail və fələstinlilər arasında dinc və firavan birgə yaşayış üçün siyasi üfüqlə bağlı dialoqa başlayacaq.