"Bu, Özünü Bilməyənlərin At Oynadığı Bir Meydan Deyil"
Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) 79-cu Baş Assambleyasına qatılmaq üçün getdiyi Amerika Birləşmiş Ştatlarının Nyu-York şəhərində yerləşən Türkevi'ndə jurnalistlərin gündəm ilə bağlı suallarını cavablandırdı. ABŞ səfərinə dair ümumi qiymətləndirmələr verən Ərdoğan, leytenantların qılınc yemini mərasimindən danışarkən diqqət çəkən ifadələr işlətdi.
Ərdoğan, suallara cavab vermədən əvvəl ABŞ səfərini ümumi şəkildə qiymətləndirərək 22 sentyabrda düşüncə mərkəzlərinin nümayəndələri ilə görüşdüklərini, eyni günün axşamında Türk-Amerikan Milli Yönlendirme Komitəsinin (TASK) ənənəvi axşam yeməyinə qatıldıqlarını xatırladıb, Türk-Amerikan cəmiyyətinin Türkiyənin maraqlarını qorumaq baxımından yürütdüyü fəaliyyətləri təqdirlə qarşıladığını vurğuladı. Türk-Amerikan İş Şurasının (TAİK) təşkil etdiyi 15-ci Türkiyə İnvestisiya Konfransında Amerikan iş dairələri ilə məsləhətləşmələr aparıldığını deyən Ərdoğan, Amerikan iş adamlarına Türkiyənin təqdim etdiyi investisiya imkanlarını anlatdığını bildirdi. Türkiyə iqtisadiyyatının gələcək dövrü üçün yol xəritəsini iştirakçılarla paylaşdıqlarını qeyd edən Ərdoğan, "Amerika son iki ildə ən çox ixrac etdiyimiz ikinci, ən çox idxal etdiyimiz beşinci ölkə oldu. İki tərəfli ticarət həcmi ötən il 30 milyard dolları aşdı. Toplam 100 milyard dollarlıq ticarət hədəfinə yaxşı bir planlama ilə çatacağımıza inanırıq." dedi.
Prezident Ərdoğan, bu il BMT Baş Assambleyası görüşmələrinin "heç kəsi geridə qoymamaq" mövzusunda keçirildiyini bildirdi. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyasına çıxış edərək insanlığı təhlükəsiz və firavan bir gələcəyə aparmaq üçün atılması zəruri addımlara toxunduğunu xatırladan Ərdoğan, sözlərinə belə davam etdi:
"Qlobal sülh və təhlükəsizliyin qorunması baxımından əhəmiyyətli olan əsas məsələlərə dair fikirlərimizi paylaşdım. Xüsusilə Qəzza məsələsində mövcud beynəlxalq sistemin və qurumların əsas vəzifələrini yerinə yetirməkdə uğursuzluğa uğradığını bir daha açıq şəkildə bildirdim. İnsanlığın, zülm çəkənlərin səsinə qulaq asan daha ədalətli bir dünyada yaşamasının mümkün olduğunu göstərdim. Nyu-Yorkda olduğumuz müddətdə çox sayda ikitərəfli görüşlər də keçirdik. Bu çərçivədə İran, Serbiya və Ukrayna, Maldiv adaları prezidentləri, Sudan Suverenlik Şurasının sədri, Küveyt Vəliəhd Şahzadəsi, Albaniya, Pakistan, İraq, Livan, Almaniya, Hollandiya, Yunanıstan və Ermənistanın baş nazirləri, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş katibi ilə görüşdük."
Ərdoğan, görüşmələrdə ikitərəfli əməkdaşlıq mövzuları ilə yanaşı, bölgədəki böhranları da ətraflı müzakirə etdiklərini, Qəzzada pisləşən humanitar böhranın üzərində xüsusilə dayandığını vurğuladı. Qış mövsümü yaxınlaşdıqda Fələstinə yardımları mütləq artırmaları, bunun üçün birgə çalışmaları və İsrail üzərində təzyiqi gücləndirmələri lazım olduğunu görüşmələrdə bütün tərəfdaşlarına bildirdiyini söyləyən Ərdoğan, bunları da qeyd etdi:
"Sizlər də gündəlik izləyirsiniz. İsrail də bizim aylardır xəbərdarlıq etdiyimiz kimi Qəzzadakı atəşi bütün bölgəyə yaymaq üçün hər cür vasitəyə əl atır. Livana qarşı hücumlar bunun son nümunəsidir. Son bir həftədə 600-dən çox livanlı qətlə yetirildi. Dünya səssiz qaldıqca və Qərb ölkələri İsrail hökumətinə silah yardımı etdikcə, bu qətliamlar təəssüf ki, davam edəcək. Görüşmələrimizdə bu təhlükəyə diqqət çəkdik. Çox sıx və səmərəli bir diplomatiya trafiyi ilə 79-cu Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyasını qiymətləndirməyə çalışdıq. Etdiyimiz görüş və görüşmələrin, ilk növbədə ölkəmizin və xalqımızın, eləcə də bütün insanlıq üçün xeyirlərə səbəb olmasını diləyirəm."
Prezident Ərdoğan, "7 oktyabrın ildönümünə çox az vaxt qalmış, BMT çərçivəsində İsrailin qarşısını kəsəcək konkret bir addımın atılmamasını, liderlər səviyyəsində birgə etirazın yüksəlməməsini necə qiymətləndirirsiniz? İsrail Beynəlxalq Məhkəmədə məhkum olunarkən Netanyahu buraya gəlir. Baş Assambleyaya qatılması, çıxış etməsi gözlənilir. Bu ziddiyətə münasibətiniz necə olardı?" sualına belə cavab verdi:
"Fələstində soyqırım törətmiş bir cinayətkarın BMT çatısı altında yer ala bilməsi həqiqətən də bir utanc səbəbidir. Bu, vəhşicəsinə qətlə yetirilən körpələrin, uşaqların, anaların, ataların, BMT işçilərinin, jurnalistlərin və digərlərinin xatirəsinə xəyanətdir. Dünən, BMT Baş Assambleyasında bizim çıxışımızdan sonra İsrail nümayəndə heyətinin davranışlarına diqqət etsəniz, çox qəribə bir davranış içində idilər. Çünki özünü müdafiə etmək üçün çarələri yoxdur. Duruşları bunu göstərir. Buna görə də biz hamını tarixin düzgün tərəfində durmağa çağırdıq və çağırırıq. Zülm çəkən ilə zülm edəni, qatil ilə qətlə yetiriləni ayıra bilməyən və hər birinə layiq olduğu rəftar göstərə bilməyən bir sistem, çürüməyə yüz tutmuş deməkdir. BMT Baş Assambleyası ya o cinayətkarla layiq olduğu kimi davranmalı, ya da bu utanc verici vəziyyət BMT tarixinə qara ləkə kimi daxil olacaq. Təəssüf ki, olacaq da budur. İsrail, BMT qərarlarına heç bir hörmət etməyən, BMT-nin prinsiplərini dəfələrlə tapdalayan bir dövlətdir. Belə bir dövlətə layiq olduğu dərsi yazılı və vizual materiallarla vermək, inanıram ki, ən vacib vəzifədir."
Prezident Ərdoğan, "BMT-nin islahat aparması, strukturunu dəyişdirməsi lazım olduğunu vurğulamışdınız. Keçən 20 ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının dünyanın ədalətini və sülhünü təmin edə bilməməsi bir daha ortaya çıxdı. Buraya qədər gələn vəziyyəti necə qiymətləndirirsiniz?" sualına belə cavab verdi: "BMT, müharibələri qarşısını almaq missiyasını yerinə yetirə bilməyən, heç kimə söz dinlədə bilməyən, öz işçilərini belə qoruya bilməyən və onları öldürən İsrailin hesabını soruşa bilməyən bir mövqedədir." dedi. Ərdoğan, BMT Baş Katibi Antonio Quterres ilə görüşündə, ona verilən itki rəqəmi onu çox təəccübləndirdiyini, hazırda İsrailin qətliamlarına qurban gedən çox sayda BMT işçisi olduğunu bildirdi.
Prezident Ərdoğan, sözlərinə davam edərək dedi:
"BMT güclünün haqlı olduğu bir qaydaya nəzarətçi olan bir quruma çevrilmiş və funksiyasını itirmişdir. Mövcud sistemdə BMT Təhlükəsizlik Şurasının toxunulmaz beş üzvü istədiyini amansızcasına edə bilir. Vəziyyəti yaxşılaşdırmaq üçün gətirilən müvəqqəti üzvlərin heç bir funksiyası yoxdur. Şuraya müvəqqəti üzv olaraq qəbul edilən dövlətlər orada idarə olunurlar. Bəs bu daimi üzvlər haradan? Asiya, Avropa, Amerika... Dini baxımdan da dünyada müsəlman ölkələrinin sayı bəllidir, amma müsəlman ölkələrdən heç biri daimi üzvlər arasında yer almır. İndi Afrika daimi üzvlük istəyir. Bəs BMT Təhlükəsizlik Şurasında afrikalıya yer varmı, yox. Yaponiya üzvlük istəyirmi, istəyir. Bəs yer varmı, yox. Avropadan Almaniya istəyir. Almaniya üçün də yer yoxdur. Biz Türkiyə olaraq da istəyirik. Bizə də yer yoxdur. Niyə? Türkiyə olaraq biz, Almaniya, Yaponiya burada istədiyini ala bilməyən ölkələr mövqeyindəyik. Biz haqlı tələbimizi davam etdirəcəyik. Cənab Quterres də etdiyimiz görüşdə bizə haqq verdi, amma bu haqqı təqdim etmək kimi bir gücləri, imkanları da yoxdur."
Ərdoğan, "İsrail Qəzzadan sonra Livana da hücum etməyə başladı. Bunu, İsrailin əslində müharibəni bölgəyə yaymağa çalışdığına işarə olaraq qiymətləndirdiniz. Bir də İranın İsrailə cavab vermək istədiyi haqqın qorunduğu haqqında yanaşma var. Bunu da əlavə edərək, potensial regional müharibə vəziyyətində Türkiyənin mövqeyi necə olardı, hansı hərəkəti edərdi və ya etməzdi?" sualına çox ciddi bir travma yaşandığını, bu travmada ağrı çəkən təəssüf ki, Livan xalqı olduğunu söylədi.
Livanın cənubundakı təxliyələri izlədiyini anlatan Ərdoğan, bunları qeyd etdi: "Çox amansız bir tablo var. Hamı at arabalarında və qadın uşaqla bölgəni boşaldır. Həqiqətən də canımız yanır. Bu qədər amansız, bu qədər dəhşətli bir tablo ilə bölgəmiz üz-üzədir. Altı milyon əhalisi olan Livandan danışırıq. Bu insanlar hara, necə qaça bilərlər? Orada necə yaşayacaqlar? Onlar ac, yarıçıplak, geyim-keçək yoxdur onların nəqliyyat vasitələrində. Yorganları, tapdıqları hər şeyi yanlarına alıb bölgəni tərk edirlər. Bu Livan, Rəfiq Həriri'nin dövründə başqa bir Livan idi. Daha zəngin idi, güclü idi. Amma indi o Livan qalmadı. Livanın yenidən özünə gəlməsi üçün onlara imkanlar yaradacağıq, bu vəziyyəti yenidən necə əvvəlki halına qaytaracağıq, bunu düşünəcəyik? Ümidimiz odur ki, Livan bu travmanı tezliklə atlatsın. Televiziya yayımlarında gördüyüm qədər Livanın vəziyyəti çox pis. Rəbbim kömək olsun.
Digər tərəfdən İsrail bir yuxu görür, o yuxusunu gerçəkləşdirmək üçün bölgəmizdəki xalqların həyatını kabusa çevirməyi də gözlərinə almış kimi görünür. Vaxtında Hitler də bir yuxu görmüşdü və o da müxtəlif millətlərə mənsub xalqlara kabus yaşatmışdı. Nəticədə gördüklərinin bir yuxu olduğunu aydın şəkildə anladı. Er və ya gec, dövrümüzün Hitler'i Netanyahu da bu həqiqətlə üz-üzə gələcək. Hər kəsin bir planı var, amma biz inanırıq ki, Allahın da hesabı var."
Prezident Ərdoğan, ABŞ-da noyabr ayında keçiriləcək prezident seçkilərinə dair, "Ümidim odur ki, gələn gedəni aratmasın. F-35 məsələsini biz yalnız cənab Donald Trampın dövründə yaşamırıq, hamısı bizi məyus etdi. Respublikaçılar da, demokratlar da. İndi yeni prosesdə bunun davam edib-etməyəcəyini görəcəyik." dedi.
Əlaqələrin çərçivəsində Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenskiy ilə görüşünün xatırlanması ilə "Zelenskiy daha əvvəl potensial bir sülh konfransında Türkiyənin də daxil olduğu ölkələrlə məsləhətləşmələr aparıldığını söylədiyini bilirik. Ukrayna Sülh Konfransı ilə bağlı mövzu gündəmə gəldimi? Əgər belə bir vəziyyət olarsa, potensial bir sülh konfransı Türkiyədə keçiriləcəkmi?" sualına Ərdoğan belə cavab verdi:
"Biz bu konfransda yer almağa hazır olduğumuzu söylədik. Bu barədə yenə də eyni şəkildə Xarici İşlər Naziri Hakan Fidan və kəşfiyyat təşkilatımız onlarla əlaqə saxlayacaqlar. Ümidimiz odur ki, bölgəyə bu sülhü gətirə bilmək üçün, Türkiyə olaraq biz bu işin bir hissəsi oluruq. Biz Ukrayna-Rusiya müharibəsində ədalətli sülhü bəlkə də ən çox arzulayan ölkəyik. Əlimizi daşın altına qoymaqdan çəkinmədik və sülh üçün çalışırıq. Bu müharibənin diplomatiya və dialoq yolu ilə sona çatması mümkündür. Yeter ki, problemləri bu yolla həll edə biləcəyimizə həm müharibə aparan tərəflər, həm də digər iştirakçılar inansın. Hal-hazırda təəssüf ki, buna yaxın deyilik."
Türkiyənin həm Ukrayna, həm də Rusiya tərəfi ilə görüşə bilməsini sülhə gedən yolda bir üstünlük olaraq gördüklərini vurğulayan Ərdoğan, "Bu çətin yolu gedə bilsək və hədəfə çata bilsək, insanlığa böyük xidmət etmiş olacağıq. Tərəflər təxribatları, silahlanma yarışını, insanların deyil, silahların danışdığı bir qaydanı tərk etmədən, sülh ümidi konkret bir şəkildə doğmayacaq. Amma biz təslim olmadan o ümidi axtarmağa davam edəcəyik. Səylərimizi artıracağıq və daha çox çalışacağıq." deyə qiymətləndirməsində bildirdi.
"Vəzifəsindən gedən NATO Baş katibi Jens Stoltenberg vida çıxışında 'Cənubda Türkiyə olmadan Avropa Qitəsinin təhlükəsizliyi proqnozlaşdırılamaz, mümkün deyil' deyə bir açıqlama verdi. Bu açıqlamanı necə qiymətləndirdiniz? Avropa Türkiyənin əhəmiyyətini kifayət qədər bilirmi? Orada baxışı necə qiymətləndirirsiniz?" sualına Ərdoğan, Stoltenberg'in NATO Baş katibliyi boyunca Türkiyə ilə münasibətlərini ideal şəkildə sürdürdüyünü, Türkiyə ilə münasibətlərində heç vaxt mənfi xətt çəkmədiyini bildirdi.
"Cənab Rutte ilə baxaq bu vəziyyət necə davam edəcək? Yeni Baş katib Mark Rutte ilə də Hollandiya Baş nazirliyi dövründə dostluğumuz yaxşı idi. İnşallah NATO Baş katibliyində də bu həmrəyliyi, bu birliyi davam etdirərik." deyən Ərdoğan, təsisçi dəyərlərindən uzaqlaşan, onlara sahib çıxa bilməyən beynəlxalq təşkilatların və ittifaqların korlanacağına, bu əsas çatışmazlığı aradan qaldıra bilməsələr, artıq əsas vəzifələrini belə yerinə yetirə bilməyəcəklərinə diqqət çəkdi.
Ərdoğan, "NATO əgər 'Hamımız birimiz üçün, birimiz hamımız üçün' prinsipi 'Hamımız bəzilərimiz üçün, bəzilərimiz hamımız üçün' kimi bir formaya çevrilmə təhlükəsi ilə üz-üzə qalarsa, o korlanma başlayır. Bunun üçün tədbirlər görmək və vaxt itirmədən tətbiq etmək lazımdır. Xüsusilə də mövzu təhlükəsizlik kimi həyati bir məsələdirsə, prinsiplərdən bir addım da kənara çıxmamalı. Türkiyə, NATO daxilində öhdəliklərinin də, məsuliyyətlərinin də fərqində olan və bunları tam şəkildə yerinə yetirən etibarlı bir müttəfiqdir. Türkiyənin NATO üçün nə qədər qiymətli olduğunu Avropanın bildiyini, amma zaman-zaman bunu nəzərə almadığını görürük." dedi.
Bir jurnalistin AK Parti 8-ci Böyük Adi Konqresi prosesinə dair, "Çox güclü bir dəyişiklik siqnalı verirsiniz. Nəyi və nələri dəyişdirməyi düşünürsünüz?" sualına Ərdoğan, bunları söylədi:
Biz Türkiyəyə 23 ildir yenini anlatırıq və yenini təqdim edirik. O yeninin içində bizi biz edən dəyərlərimiz ən təzə şəkildə yer alır. Həzrəti Məvlanənin dediyi kimi, pergelimizin bir ayağı o dəyərlərdə sabitdir, digər ayağı isə aləmi gəzir. Biz, xalqın mesajını ən düzgün şəkildə oxuduq, o mesajın tələbini yerinə yetirmək üçün dəyişiklik deyirik. Bəhs etdiyimiz dəyişiklik bir yenidən doğuş hərəkətidir. Yunus'un dediyi kimi 'Hər zaman yenidən doğuluruq. Bizdən kim usanar'. Biz indi bunun tələbini yerinə yetiririk."
"15 iyuldan sonra mülki-hərbi münasibətlər, xüsusilə də silahlı qüvvələrin demokratik dönüşümü ilə bağlı çox vacib addımlar atıldı, amma görünür ki, ikinci dərəcəli bir islahat, Ankara'dakı son qılınc çatma hadisəsindən sonra meydanda durur. Bu məsələdə də bir sıra tədbirlər görəcəksinizmi?" sualına da cavab verən Ərdoğan, bunları qeyd etdi:
"Qılınc məsələsinə gəldikdə, bu məsələ, təəssüf ki, bir neçə özünü bilməyənin ortaya qoyduğu bir qarışıqlıq idi. Hal-hazırda həm Milli Müdafiə Universiteti, həm də Quru Qoşunları Komandanlığı, həm də Milli Müdafiə Naziri birgə işlərini davam etdirirlər və bu işdə olanlar kimdirsə, onların layiq olduqları cəzanı almalarını təmin edəcəyik. Bu, özünü bilməyənlərin at oynadığı bir meydan deyil. Biz bu özünü bilməyənlərin at oynadığı meydana ölkəmizi heç vaxt buraxa bilmərik. Buna uyğun olaraq da addımımızı atacağıq. Müdafiə Naziri və Müdafiə Universitetimizin başındakı professorla bir araya gəldik, görüşmələrimizi apardıq və inşallah ən qısa zamanda bu işi nəticələndirəcəyik."
