Ədliyyə Naziri Tunç: Türkiyə Rəqəmsal Məhkəmə Sistemi ilə Dünya Örnəyinə Çevrilib

Ədliyyə naziri Yılmaz Tunç Səudiyyə Ərəbistanının paytaxtı Ər-Riyadda təşkil edilən 2-ci Beynəlxalq Ədalət Konfransında çıxış edib. Nazir bildirdi ki, Türkiyə məhkəmə sistemində həyata keçirdiyi rəqəmsal transformatiya sayəsində artıq beynəlxalq miqyasda nümunə göstərilən bir mövqeyə yüksəlib. O, bu uğurun təməlində Milli Məhkəmə Şəbəkəsi Layihəsi (UYAP) durduğunu vurğulayıb. UYAP indiyə qədər 24-ü beynəlxalq olmaqla ümumilikdə 48 mükafat qazanıb. Bu böyük rəqəmsal infrastruktur təxminən 3 min ədliyyə bölməsi və 60 dövlət qurumu ilə tam inteqrasiya olunmuş şəkildə fəaliyyət göstərir. Bu inteqrasiyanın əsas üstünlüyü məhkəmə işlərində sənədləşmə prosesini sürətləndirməsidir. Məsələn, torpaq kadastrı və əhali qeydləri kimi rəsmi məlumatlar, əvvəllər olduğu kimi günlərlə gözlənilmədən birbaşa sistem vasitəsilə fayla endirilir, bu da işlərin gedişatına böyük sürət qatır. Nazir Tunç, həmçinin ədalətin yalnız möhkəm və aydın qaydalarla həyata keçirilə biləcəyini qeyd etdi.

Nazir çıxışında qanunvericilik keyfiyyəti ilə məhkəmə icraatının səviyyəsinin bir bütövün iki tərəfi olduğuna işarə etdi. O bildirdi ki, qanunvericilik hüququn əsas dayaqlarını qurur, məhkəmə sistemi isə bu dayaqlar üzərində ədalətin ruhunu yaşadır. Əgər qanunlar aydın, öncədən görünə bilən və cəmiyyətin ədalət duyğusuna uyğundursa, məhkəmə qərarları da ardıcıl və etibarlı olur. Türkiyə ədalətin təcəssümü naminə çox əhəmiyyətli islahatlara imza atıb. Son 15 il ərzində 80-90 ildir tətbiq olunan bütün təməl qanunlar tamamilə dəyişdirilərək yenilənib. Türk Cinayət Məcəlləsi, Cinayət Prosessual Məcəlləsi, Borclar Məcəlləsi, Ticarət Qanunları və Mülki Prosessual Məcəllələr kimi əsas qanunlar cəmiyyətin ehtiyaclarına və dövrün tələblərinə cavab vermək üçün təkmilləşdirilib. Nazir qeyd etdi ki, cəmiyyət durğun deyil, texnologiya daimi inkişaf edir, yeni cinayət növləri ortaya çıxır, buna görə də qanunvericilik də dövrün tələblərinə uyğunlaşmalıdır.

Yılmaz Tunç eyni zamanda mübahisələrin həlli üçün alternativ üsulların önəminə toxunaraq, bu sahədəki işləri xüsusi qeyd etdi. Hüquqi mübahisələrdə arabuluculuq (mediasiya) ilə bağlı aparılan işlər bunun bariz nümunəsidir. 2013-cü ildən indiyə kimi arabulucuya müraciət edilən 8 milyon mübahisənin 4.5 milyonu barışıqla nəticələnib. Bu o deməkdir ki, 4.5 milyon mübahisə məhkəmə predmetinə çevrilməyib və tərəflər sülh yolu ilə öz problemlərini daha sürətli həll ediblər. Bu təcrübə cəmiyyət daxilindəki sülhə xidmət edən bir tətbiqdir. Rəqəmsal sahədə isə elektron iclas sistemi pandemiyadan bəri fəal şəkildə istifadə olunur. Vəkillər bu sistem sayəsində öz ofislərindən məhkəmə iclaslarına qoşula bilirlər. İndiyə qədər 5 min 297 məhkəmədə 4 milyon elektron iclas keçirilib. Elektron bildirişlərə keçid də bildirişlərdəki qanun pozuntularının qarşısını alan mühüm bir addımdır.

Nazir Tunç, qanunvericiliyin sadə, aydın və proqnozlaşdırıla bilən olmasının qanunların hazırlanması zamanı güclü təsir analizi ilə mümkün olduğunu bildirdi. Məqsəd, vətəndaşın etibar etdiyi, sürətli və əlçatan, yüksək keyfiyyətli ədalət sisteminin qalıcı olmasını təmin etməkdir. Keyfiyyətli qanunvericilik məhkəmə işini asanlaşdırır və hüquqi təhlükəsizliyi gücləndirir. Türkiyə həmçinin süni intellekt (Sİ) məsələsinə də xüsusi diqqət yetirir və İnformasiya İşləri Baş İdarəsi nəzdində Süni İntellekt Şöbə Müdirliyi qurulub. Proqram mühəndisləri hazırda məlumat analitikası, iş yükünün idarə edilməsi və qərar dəstəyi sistemləri üzərində işləyirlər. Nazir yekunda bildirdi ki, bütün bu texnologiyaların əsas prinsipi hakimin mülahizəsini və məhkəmə müstəqilliyini heç bir şəkildə əvəz etməməsidir.