Kral 8. Henrinin Tarixi Dəyişən Boşanması: İngiltərə Kilsəsinin Romadan Ayrılışı

Təxminən beş əsr əvvəl baş vermiş hadisənin əks-sədası bu gün də hiss olunur. Mətndə qeyd olunduğu kimi, Kral 3. Çarlz və Papa Leo arasında 23 oktyabrda Vatikandakı Sikstin Kapellasında keçirilən ayin, Anqlikan və Katolik kilsələri arasındakı münasibətlər baxımından "tarixi an" kimi qiymətləndirilmişdi. Lakin bu hadisəyə gətirib çıxaran əsas səbəb 16-cı əsrdə Kral 8. Henrinin Anglikan Kilsəsini Katolik Kilsəsindən ayırmaq qərarı oldu. Bu qərar Avropa tarixində ən dramatik dini və siyasi dəyişikliklərdən birinin simvoludur.

Anqlikan Kilsəsinin Romadan ayrılması hekayəsi əslində Kral 8. Henrinin altı dəfə evlənən həyat hekayəsidir. 38 il İngiltərəni idarə edən Henri vərəsəlik məsələsində böyük sıxıntı yaşayırdı. Onun ilk həyat yoldaşı Araqonlu Ketrindən gələcək Kraliça I Mariya, Anna Boleynlə evliliyindən isə gələcək Kraliça I Yelizaveta dünyaya gəldi. Lakin Henri Anna Boleynə olan sevgisi naminə Ketrindən boşanmaq üçün addımlar atdı. Məhz bu cəhdlər Avropada təkcə dinin deyil, siyasi tarixin də simasını köklü şəkildə dəyişdi. 1491-ci ildə doğulan Henri 1509-cu ildə, cəmi 18 yaşında taxta çıxdı. O, İngilis İntibahının başlanğıcında və Avropanı dəyişdirən dini reformasiya hərəkatı dövründə ölkəyə rəhbərlik edirdi. 1.83 metr boyunda, enerjili, idmançı və rəqqas kimi tanınan Henri, taxta çıxdıqdan qısa müddət sonra qardaşı Arturun dul qadını Araqonlu Ketrinlə evlənərək İngiltərə ilə İspaniya arasındakı ittifaqı möhkəmləndirdi. Papa 2. Yuli bu qeyri-adi evliliyə xüsusi icazə vermişdi.

Henri Avropadakı hərbi macəralara meylli idi. O, 1512-ci ildə rəhbər müşavirlərinin etirazlarına baxmayaraq, Papaya dəstək olmaq bəhanəsi ilə Fransaya qarşı müharibədə qayınatası, Araqonlu 2. Ferdinandla birləşdi. Bu dövrdə Tomas Uolsey adlı ambisiyalı bir dövlət xadimi, Kardinal olaraq Henrinin ən yaxın dostu və dövlət işlərinin faktiki idarəçisi oldu. Uolsey Henriyə qərar qəbul etməkdə böyük sərbəstlik vermişdi, lakin dünya onu İngiltərənin gerçək hökmdarı kimi görsə də, Henri son gücün öz əlində olduğunun fərqində idi. Uolsey sonradan papalığa namizəd oldu, lakin onun bu ambisiyaları siyasi reallıqla toqquşdu və reallaşmadı. Əsl gərginlik isə 1527-ci ildə başladı. 30 yaşını keçmiş Henri, 20 ildən çox davam edən evliliyində kişi vərəsə doğura bilmədiyi üçün Ketrinlə ciddi böhran yaşayırdı. Onların yeganə qızı Mariya idi, lakin qadın hökmdarın taxta çıxması o dövrdə siyasi qarışıqlığa səbəb olacağından xoş qarşılanmırdı. Henri günahı özündə axtarmaq əvəzinə, arvadını günahlandırdı. Bu gərginlik fonunda o, kraliçanın rəfiqəsi olan Anna Boleynə maraq göstərməyə başladı. Anna Boleyn ağıllı və iddialı idi; o, kölgədə qalacaq bir məşuqə deyil, qanuni arvad olmağı qərara almışdı.

Henri Anna Boleynlə evlənmək məqsədinə çatmaq üçün təxminən altı il sərf etdi və bu prosesdə istəmədən də olsa tarixin gedişatını dəyişdirəcək dini inqilaba təkan verdi. O, 1527-ci ildə Ketrindən boşanmaq üçün cəhdə başladı və buna "Kralın Böyük Məsələsi" adı verildi. Henri ilk evliliyinin etibarsız olduğunu, oğullarının ölümünün ilahi qəzəbin işarəsi olduğunu iddia edirdi. Lakin Papa 7. Klementin vəziyyəti çətin idi, çünki Ketrin Müqəddəs Roma İmperatoru 5. Karlın bibisi idi və Papa o dövrdə imperatorun əsiri sayılırdı. Papa ən güclü müttəfiqini incitmək gücündə deyildi və əvvəlki papalığın verdiyi evlilik lisenziyasını ləğv etmək istəmirdi. Beləliklə, İngiltərənin Vatikandan ayrılması və müstəqil İngiltərə Kilsəsinin yaranması ilə nəticələnəcək böhran başladı.

Kralın məsələni qanuni yollarla həll etmək cəhdləri dalana dirəndi. Roma tərəfindən göndərilən hakim 1529-cu ildə Papa əmri ilə işi dayandırdı və Henrinin ümidlərini puça çıxardı. Bu uğursuzluq Tomas Uolseyin gücsüzlüyünü ortaya qoydu və o, vəzifələrindən uzaqlaşdırıldı. Bundan sonra Henri, Tomas Kromvelin rəhbərliyi ilə radikal addımlar atdı. 1532-ci ildə Kromvel Kral Şurasının nəzarətini ələ keçirdi və Anqlikan Kilsəsini Romadan ayıraraq, birbaşa kralın səlahiyyətinə tabe olan milli dini quruma çevirməyi qərara aldı. 1533-cü ilin yanvarında Henri Anna Boleynlə evləndi, may ayında isə yeni Baş yepiskop Tomas Kranmer Ketrinlə olan ilk evliliyini ləğv etdi. 1534-cü ildə Henri İngiltərə Kralını "Anqlikan Kilsəsinin Ali Başçısı" elan edən qanunu təsdiqlədi. Bu ayrılıq təkcə dini deyil, həm də siyasi inqilab idi. Henri Katolik monastırlarının mülklərini müsadirə edərək Avropanın ən zəngin hökmdarlarından biri oldu, lakin onun bu gücü Tomas Morun və digər əleyhdarların edamı ilə müşayiət olunan repressiya dalğasına səbəb oldu. Daha sonra Henri Anna Boleyni xəyanət ittihamı ilə edam etdirdi. O, altı dəfə evləndi, yalnız Ceyn Seymur ona Prens Eduardı verdi, lakin Eduard doğuşdan qısa müddət sonra öldü. Henri getdikcə şübhə və paranoyanın hakim olduğu təhlükəli, əsəbi bir hökmdara çevrildi. 1547-ci ildə 56 yaşında ölən Kral 8. Henri ölkəsinin Vatikana olan asılılığına son qoydu və Protestan reformuna qapı açaraq İngiltərənin yeni dini kimliyini yaratdı.