Latviya İstanbul Konvensiyasından çıxmaq üçün səs verdi: Türkiyədən sonra ilk Avropa İttifaqı üzvü

Latviya parlamenti təxminən 13 saat davam edən gərgin müzakirələrdən sonra ölkənin İstanbul Konvensiyasından çıxmasını nəzərdə tutan qanunu təsdiqləyib. Bu addım Avropa İttifaqı (Aİ) daxilində böyük rezonans doğurur. Əgər bu prosesdə hər hansı maneə yaranmasa və Prezident qanunu imzalasa, Latviya Türkiyədən sonra (Türkiyə 2021-ci ildə çıxmışdı) bu sənəddən ayrılan ilk Aİ üzvü ölkəsi olacaq. Baxmayaraq ki, Baş nazir Evika Silinanın rəhbərlik etdiyi koalisiyanın bəzi partiyaları - "Yeni Birlik" və "Tərəqqiçilər" Konvensiyanı dəstəkləyirdilər, bu dəstək parlamentdə çıxma qərarının qəbul edilməsinə mane ola bilmədi. Avropa İttifaqının, Avropa Şurasının və bir çox insan haqları təşkilatlarının çağırışlarına, habelə 29 Oktyabrda keçirilən etiraz aksiyalarına baxmayaraq, deputatlar öz qərarlarını dəyişmədilər.

Parlamentdəki səsvermə nəticələri qərarın ciddiliyini göstərir: 100 üzvlü Latviya parlamentinin 90 deputatının iştirak etdiyi səsvermədə 32 əleyhinə, 56 lehinə səslə çıxma qanunu qəbul edildi. İki deputat isə bitərəf qalmağı seçdi. Qərarın qəbul edilməsində əsas təkanverici qüvvə müxalifət partiyaları olsa da, ən maraqlı məqam koalisiya hökumətində təmsil olunan "Yaşıllar və Fermerlər Birliyi" (ZZS) deputatlarının da çıxma lehinə səs verməsi oldu. Konvensiyadan çıxmağı dəstəkləyənlər sənədin Latviyanın ənənəvi dəyərlərinə uyğun olmayan cinsi kimlik anlayışı gətirdiyini və ölkənin daxili işlərinə müdaxilə edən "xarici ideologiya" olduğunu iddia edirlər. Onlar tez-tez vurğulayırlar ki, mövcud milli qanunvericilik gender əsaslı zorakılıqla mübarizə üçün tamamilə yetərlidir və Konvensiya cəmiyyətdə "anormalı norma halına çevirir".

Qeyd edək ki, Avropa Şurası bu cür iddiaları, o cümlədən Türkiyədə çıxma qərarı zamanı səsləndirilən oxşar fikirləri rədd etmişdi. Şura sənədin cinsi kimlik və ya oriyentasiya barədə heç bir yeni norma müəyyən etmədiyini bildirmişdi. Rəsmi adı "Qadınlara Qarşı Zorakılıq və Ailədaxili Zorakılığın Qarşısının Alınması və Mübarizəsi üzrə Avropa Şurası Konvensiyası" olan İstanbul Sazişi, qadınları gündəlik zorakılıqdan qorumaq məqsədi daşıyan beynəlxalq səylərin "qızıl standartı" kimi qəbul edilir. İndi diqqətlər Latviya Prezidenti Edqars Rinkeviçsin üzərindədir. Prezidentin qərar vermək üçün on günü var. O, qanunu imzalamalı və ya əsaslandırılmış etirazlarla parlamentə geri göndərməlidir. Əgər parlament dəyişiklik etmədən qanunu təsdiqlərsə, Prezidentin təkrar etiraz haqqı qalmır. Lakin parlamentin ən az üçdə biri tələb etsə, qanunun dərc edilməsi iki ay təxirə salına bilər ki, bu da referendum yolunu aça bilər. Başqa bir yol isə Konstitusiya Məhkəməsinin məsələyə qarışmasıdır.

İstanbul Konvensiyasının yaranmasında Türkiyənin xüsusi rolu olub; 2011-ci ildə Türkiyə Avropa Şurası Nazirlər Komitəsinin dövr sədri olarkən sənəd imzaya açılmışdı. Türkiyə sənədin hazırlanmasına mühüm töhfələr vermiş, onu ilk imzalayan (2011) və ilk təsdiqləyən (2012) üzv olmuşdu. Lakin bu ölkə 2021-ci ildə sözləşmədən çıxan ilk Avropa Şurası üzvü olaraq da tarixə düşdü. Qeyd edək ki, Avropa Şurası üzvləri arasında yalnız Azərbaycan bu Konvensiyanı imzalamayıb. İmzalayıb lakin hələ də təsdiqləməyən ölkələr arasında isə Bolqarıstan, Çexiya, Litva, Macarıstan və Slovakiya kimi Aİ ölkələri çoxluq təşkil edir. Aİ üzvü olmayan ölkələrdən isə yalnız Ermənistan imzalayıb, lakin təsdiqləməyib. Konvensiya ilə bağlı ciddi mübahisələr Polşada da yaşanıb; 2020-ci ildə hökumət çıxma meylini açıqlasa da, sonradan bu addımı atmadı və 2023-cü ildə Donald Tuskun rəhbərliyində yeni hökumətin qurulması ilə bu mövzu gündəmdən çıxdı. Çexiya isə 2024-cü ildə keçirilən səsvermədə Konvensiyanı təsdiqləməkdən imtina etdi. Macarıstanda da eyni vəziyyət müşahidə olundu; Viktor Orbanın hökuməti 2020-ci ildə Konvensiyanın "dağıdıcı gender ideologiyalarını və qeyri-qanuni miqrasiyanı" təşviq etdiyini iddia edən bəyanatı dəstəkləmişdi.