Şimali Kipr Prezidenti Tufan Erhürmanın İlk Çıxışı: Əsas Mesajlar və Siyasi Qiymətləndirmələr

Oktyabrın 19-da keçirilən seçkidə səslərin 62 faizini alaraq Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətinin (ŞKTC) Prezidenti seçilən Tufan Erhürman and içərək vəzifəyə başlayıb. O, postu sələfi Ersin Tatardan təhvil alarkən etdiyi çıxışda əsas diqqəti adanın gələcəyinə və Türkiyə ilə münasibətlərə yönəldib. Erhürman bəyan edib ki, istər federasiya tərəfdarı olanlar, istərsə də iki dövlətli həll variantını müdafiə edənlər "bu adada Kipr Türk xalqının bərabər suverenliyində həmfikirdirlər."

Yeni Prezident Türkiyə ilə məsləhətləşmə ənənəsinin davam edəcəyini xüsusi vurğulayıb. O, heç bir ŞKTC Prezidentinin Türkiyə ilə məsləhətləşmədən danışıqlar aparmadığını və bu yanaşmanın onun dövründə də dəyişməyəcəyini bildirib. Erhürmanın danışıqlar prosesinə dair əsas prinsipi isə “sadəcə danışıq xatirinə yox, həll xatirinə danışıqlar aparmaq” olub. O, Kipr Türk xalqının siyasi bərabərliyinin hər hansı bir güzəşt predmeti olmadığını da qeyd edib. Mərasimdə Türkiyəni Prezident Yardımçısı Cevdet Yılmaz təmsil edib. Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan isə Körfəz səfərindən sonra jurnalistlərə açıqlamasında Erhürmanı Ankaraya dəvət etdiyini və Şimali Kiprə edilən böyük investisiyalara işarə edərək, “bizim Şimali Kiprə yan baxmağımız mümkün deyil” deyib. Erhürman da öz növbəsində Türkiyə ilə ŞKTC arasındakı əlaqənin hər hansı iki dövlət arasındakı münasibətlərlə müqayisə edilməyəcək qədər xüsusi əhəmiyyətə malik olduğunu bildirib.

Prezident Erhürman həm daxili, həm də xarici siyasətlə bağlı mühüm prioritetlər müəyyən edib. Daxili siyasətdə o, qanunun aliliyi, ləyaqət, bitərəflik və qucaqlayıcılıq kimi dəyərlərin vacibliyini vurğulayıb. Xarici siyasət sahəsində isə Kipr Türk xalqının adanın iki bərabər təsisçi ortağından biri kimi hidrokarbonlar, enerji və təhlükəsizlik kimi məsələlərdə bərabər söz haqqına malik olduğunu dilə gətirib. O, həmçinin Avropa Birliyi (AB), Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT), Türk Dövlətləri Təşkilatı və İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı kimi təşkilatlarla daha fəal diplomatiya aparılacağını bildirib. Erhürmanın böyük fərqlə qələbə qazanması Şimali Kiprdə 2022-ci ildə qurulan koalisiya hökumətinin gələcəyini sual altına alıb. Əsas müxalifət Cümhuriyyətçi Türk Partiyasının (CTP) namizədi kimi qalib gələn Erhürmanın mesajları ölkənin siyasi mühitində dəyişiklik yaratmaq potensialına malikdir.

CTP millət vəkilləri və siyasət ekspertləri Erhürmanın seçilməsini Kipr Probleminin həlli prosesinə yeni bir impuls verdiyini düşünürlər. CTP millət vəkili Sami Özuslunun sözlərinə görə, bu nəticə cənubdan (Kipr Rum siyasətçiləri), Yunanıstan Xarici İşlər Nazirindən, AB rəsmilərindən və BMT Baş katibi Antonio Quterreşdən müsbət mesajların gəlməsinə səbəb olub. Erhürman BMT platformasında Kipr Rum lider Nikos Xristodulidis ilə görüşməyə hazır olduğunu ifadə edib. Lakin bu danışıqlar BMT-nin dörd prinsipinin təsdiqi ilə, həmçinin sonsuzadək deyil, müəyyən vaxt çərçivəsi və cədvəli ilə aparılmalıdır. Kipr üzrə mütəxəssis Mete Hatay isə bildirir ki, federal həll Erhürmanın hədəfidir, lakin o, əvvəlcə qarşılıqlı etimadı gücləndirən addımların atılması yolu ilə Kipr Rum tərəfinin səmimiyyətini yoxlamağa çalışacaq.

Müxbirlərin və analitiklərin qiymətləndirmələrinə görə, Erhürmanın qələbəsinin əsas səbəbi Kipr Türk cəmiyyətinin öz kimliyini bərpa etmək və zaman-zaman bəzi Türkiyə siyasətçilərinin çıxışları fonunda hiss etdiyi kənarlaşdırılma hissinə qarşı “Biz də varıq” mesajını vermək istəyindən irəli gəlib. Əgər Kipr Rumlar əvvəlki kimi danışıqlar masasından qalxarsa, Kipr Türkləri indiki status-kvoya qayıtmayacaqlar. Bunun əvəzinə onlar status-kvonun ləğv edilməsi üçün 3D tələbinin (Birbaşa Uçuşlar, Birbaşa Ticarət, Birbaşa Təmas) üzərinə gedərək, beynəlxalq ictimaiyyətdən buna dəstək istəyəcəklər. Qeyd edək ki, 1970-ci ildə Lefkoşada doğulan, hüquqşünas və akademik olan Tufan Erhürman 2018-2019-cu illərdə Şimali Kiprin Baş naziri vəzifəsində çalışıb və siyasi karyerası boyu müxtəlif dövrlərdə danışıqlar heyətində yer alıb.