Türkiyə-İran əlaqələrində dönüş nöqtəsi: Fidanın Tehran səfəri və regional əməkdaşlıq mesajları

Türkiyənin Xarici İşlər Naziri Hakan Fidan noyabrın 30-da Tehrana birgünlük səfər edərək İran XİN rəhbəri Abbas Arakçi, Prezident Məsud Pezeşkiyan, Məclis sədri Məhəmməd Baqır Qalibaf və Ali Milli Təhlükəsizlik Şurasının Baş katibi Əli Laricani ilə görüşüb. Bu səfər, xüsusilə Fidan-Arakçi görüşü, həm vaxt baxımından, həm də verilən mesajlara görə diqqət çəkib. Son bir ildə Suriya və Cənubi Qafqazda yaşanan proseslər tarixi regional rəqabət içində olan Türkiyə və İranın mövqelərini uzaqlaşdırmışdı. Məsələn, İranın əsas müttəfiqi sayılan Əsəd rejiminin 8 dekabr 2024-cü ildə devrilməsindən sonra Türkiyə tərəfi Tehranı siyasətini dəyişməyə çağıraraq "vəkalət müharibələrinə" son qoyulmasını tələb etmişdi. Bu cür sərt açıqlamalar Tehranda narazılıq yaratmışdı. Həmçinin, Azərbaycan və Naxçıvan arasında ABŞ-ın vasitəçiliyi ilə əldə edilmiş sülh nəticəsində "TRİPP" adıyla anılan keçid xəttinin işlənməsi ilə bağlı İranın narahatlıqları da tərəfləri ayrı nöqtələrə gətirən məsələlərdən idi.

Lakin Fidan və Arakçinin mətbuat konfransında verdiyi bəyanatlar tərəflərin fərqliliklərdən daha çox ortaq nöqtələri vurğulamaq və həyati əhəmiyyətli məsələlərdə bir-birinə açıq dəstək göstərmək niyyətində olduğunu nümayiş etdirdi. Hər iki nazirin regional inkişaflarla bağlı ən çox diqqət çəkdiyi məsələlər Qəzza və Suriyadakı vəziyyət oldu. Onlar Suriyanın siyasi və iqtisadi bərpası əvəzinə, əsasən İsrailin hərbi fəaliyyətinə fokuslandılar. Arakçi, Suriyanın sabitliyinin ərazi bütövlüyünün qorunmasından asılı olduğunu bildirərək, ən böyük təhlükənin İsraildən gəldiyini vurğuladı. İranlı nazir İsrailin yayılma siyasətinin regionu daha böyük qeyri-sabitliyə sürükləmək məqsədi daşıdığını qeyd etdi və bütün region ölkələrini buna qarşı birlikdə hərəkət etməyə çağırdı. XİN rəhbəri Fidan da eyni nöqtəyə işarə edərək, Türkiyə və İranın İsrailin regional genişlənmə siyasətinin region üçün "bir nömrəli təhlükəsizlik təhdidi" olduğu barədə həmfikir olduqlarını söylədi. Fidan, İsrailin Suriya və Livanda qeyri-sabitlik yaratmaq məqsədi güdən hücumlarına son qoyulması üçün beynəlxalq birliyə çağırış etdi.

Tehrandakı danışıqlar Türkiyənin "Terror-suz Türkiyə" layihəsinin həlledici bir mərhələsində baş tutdu. İran XİN rəhbərinin mətbuatda PKK-nın silahı yerə qoymaq qərarından məmnunluq ifadə etməsi və "terror-suz region" layihələrini dəstəkləməsi mühüm bir irəliləyiş kimi qiymətləndirildi. Türkiyə 1990-cı illərdən bəri İranı PKK ilə mübarizədə yetərli əməkdaşlıq etməməkdə, hətta PJAK vasitəsilə dəstəkləməkdə ittiham edirdi. Arakçinin bu açıqlaması illərdir davam edən təhlükəsizlik koordinasiyası problemlərinin həllinə işarə verir. Digər tərəfdən, XİN rəhbəri Fidan da İran üçün həyati əhəmiyyət kəsb edən nüvə danışıqları mövzusunda çıxış etdi. O, tətbiq olunan sanksiyaları haqsız adlandıraraq tənqid etdi və Türkiyənin İranın sanksiyalardan xilas olması, beynəlxalq hüquq çərçivəsində problemin həlli və regional inteqrasiyanın sürətlə davam etməsi üçün hər cür yardım göstərməyə hazır olduğunu qeyd etdi. Bu qarşılıqlı dəstək nümayişi, iki ölkənin regional münasibətlərində ciddi bir yumşalma dövrünün başladığını göstərir.

Fidanın səfərinin əsas məqsədlərindən biri də Türkiyə-İran Yüksək Səviyyəli Əməkdaşlıq Şurasının növbəti, 9-cu iclasına hazırlıq görmək idi. Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan və İran Prezidenti Məsud Pezeşkiyanın rəhbərliyi ilə Tehranda keçiriləcək bu toplantıda iqtisadiyyat, ticarət, enerji və nəqliyyat kimi sahələrdə mühüm razılaşmaların imzalanması gözlənilir. XİN rəhbəri ticarətin inkişafı üçün görüləsi çox iş olduğunu bildirərək, iki ölkənin "nəqliyyat və logistika sahəsində lazımi addımların gerisində qaldığını" və bu vəziyyəti düzəltmək üçün əlavə addımların atılacağını qeyd etdi. O, həmçinin sərhəd qapılarının sayının artırılmasının zəruriliyini vurğuladı. Nazirlik mənbələrinə görə, 2025-ci ilin oktyabr ayına qədər iki ölkənin ticarət həcmi 6,5 milyard dollar təşkil etsə də, tərəflərin hədəfi illik 30 milyard dollarlıq ticarət dövriyyəsinə çatmaqdır. İran XİN rəhbəri Arakçi də ticarətin qarşısındakı maneələrin aradan qaldırılmasının vacibliyini qeyd etdi, həmçinin İranın Türkiyə üçün ən etibarlı enerji təchizatçısı olduğunu və təbii qaz müqaviləsini yeniləməyə hazır olduqlarını bildirdi. O, İranın yaxın zamanda Vanda baş konsulluq açılmasının iqtisadi əlaqələrin güclənməsinə kömək edəcəyini də əlavə etdi.