Aİ Meta və TikTok-un Şəffaflıq Qaydalarını Pozduğunu Açıqladı: Nəticələr DSA-ya Ziddir

Avropa İttifaqı (Aİ) tənzimləyicilərinin apardığı istintaq nəticəsində "TikTok" və "Meta" (Facebook və Instagram platformalarının sahibi) qanunsuz və ya zərərli onlayn məzmunla bağlı İttifaqın qaydalarını pozmaqda ilkin olaraq təqsirli biliniblər. Avropa Komissiyası (AK) bu yaxınlarda elan etdi ki, toplanan ilkin nəticələr hər iki texnologiya nəhənginin Rəqəmsal Xidmətlər Aktının (DSA) tələblərinə tam əməl etmədiyini göstərir. Bu qanun xüsusilə platformalardan tədqiqatçılara ictimai məlumatlara yetərli dərəcədə giriş verməyi tələb edir. Komissiya hesab edir ki, həm Meta, həm də TikTok-un məlumatlara giriş üçün tətbiq etdiyi prosedurlar və alətlər “çətin və yorucu”dur.

Komissiyanın məlumatına görə, bu maneələr səbəbindən tədqiqatçılar tez-tez yalnız yarımçıq və ya qeyri-dəqiq məlumatlarla işləməli olurlar. Bu vəziyyət onların tədqiqat aparmaq qabiliyyətinə ciddi təsir edir; məsələn, araşdırmaçılar yetkinlik yaşına çatmayanlar da daxil olmaqla istifadəçilərin qanunsuz və ya zərərli məzmuna məruz qalıb-qalmadığını tam müəyyən edə bilmirlər. AK eyni zamanda Meta-ya məxsus olan Instagram və Facebook platformalarının da Avropa İttifaqı sakinlərinə qanunsuz məzmunu sadə üsullarla bildirmək öhdəliklərini pozduğunu açıqladı. Bildirilir ki, hər iki platforma istifadəçilərdən şikayət bildirməzdən əvvəl bir sıra lazımsız addımlar atmağı tələb edir.

Facebook və Instagram əlavə olaraq “qaranlıq nümunələr” (dark patterns) adlanan dizayn hiylələrindən istifadə etməkdə ittiham olunur. Bu üsullar istifadəçiləri müəyyən hərəkətlər etməyə manipulyasiya etmək üçün nəzərdə tutulub. Komissiya bəyanatında bu cür təcrübələrin çaşdırıcı olduğunu və insanları şikayət etməkdən çəkindirdiyini qeyd edir. Bu səbəbdən, Metanın qanunsuz məzmunu qeyd etmək və silmək üçün yaratdığı mexanizmlər səmərəli işləməyə bilər. Meta platformalarının moderasiya qərarlarına etiraz etmə mexanizmləri də tənqid edilir. Aİ sakinləri apellyasiyalarını tam şəkildə izah etmək və ya etirazlarını dəstəkləyən sübutları təqdim etmək imkanına sahib deyillər. Bu hal apellyasiya mexanizminin effektivliyini əhəmiyyətli dərəcədə məhdudlaşdırır və istifadəçilərin Meta-nın məzmun qərarı ilə niyə razılaşmadığını izah etməsini çətinləşdirir.

Bu tapıntılar 2024-cü ilin əvvəlində hər iki şirkətə qarşı başladılan araşdırmaların bir hissəsidir. TikTok-a qarşı istintaq əsasən reklam şəffaflığı, tədqiqatçılara məlumat girişi, məzmun moderasiyası və azyaşlıların müdafiəsinə fokuslanmışdı. Meta ilə bağlı araşdırma isə Komissiyanın Facebook və Instagram-ın seçki bütövlüyü ilə bağlı böyük platformalar üçün nəzərdə tutulmuş qaydaları pozmasından şübhələnməsindən sonra başladılmışdı. DSA, Avropada onlayn platformaları və məzmunun moderasiyasını tənzimləyən, rəqəmsal sahədə istehlakçı rifahı üçün riskləri azaltmağa yönəlmiş əsas qaydalar toplusudur. Qanun böyük platformalara alqoritmik şəffaflıq və sistemli risklərin idarə edilməsi kimi sahələrdə əlavə tələblər qoyur. DSA-nın təsdiqlənmiş pozuntularına görə tətbiq edilən cərimələr şirkətlərin illik qlobal gəlirinin 6%-nə qədər çata bilər. AK həm Meta, həm də TikTok-un istintaq sənədlərini nəzərdən keçirmək, nəticələrə etiraz etmək və ya problemləri aradan qaldırmağa söz vermək imkanına sahib olduqlarını bildirib.