Ayda Nüvə Reaktoru: ABŞ Çinlə Yarışda

ABŞ-ın Kosmik Araşdırmalar Milli İdarəsi (NASA) Ayda daimi baza qurmaq üçün üç ildir üzərində işlədiyi nüvə reaktoru layihəsində əhəmiyyətli mərhələyə çatıb. Lockheed Martin, Westinghouse və IX kimi üç iri özəl şirkətin 2022-ci ildə başladığı hazırlıq işləri bu həftə konkret zaman cədvəli ilə yekunlaşacaq.

NASA-nın müvəqqəti administratoru və ABŞ Nəqliyyat Nazirinin Sean Duffy layihənin sürətləndirilməsi barədə daxili göstəriş verib. Duffy yaxın günlərdə mətbuat konfransı keçirməyi və layihənin planını rəsmən elan etməyi planlaşdırır. Başlanğıcda Ayda 40 kilovat gücündə reaktor tikmək nəzərdə tutulsa da, yeni plana görə 2030-cu ilə qədər 100 kilovat gücündə nüvə enerji sistemi qurulacaq. Duffy öz göstərişində özəl sektorun bu yeni hədəfə hazırlanması zərurətini vurğulayıb.

Layihənin sürətləndirilməsi təkcə elmi məqsədlərlə deyil, həm də geosiyasi rəqabətlə əlaqədardır. İki ay əvvəl Çin və Rusiyanın Ayda birgə nüvə reaktoru tikmək üçün əməkdaşlıq etdikləri rəsmən elan olundu. Bu iki ölkənin 2030-2035-ci illər arasında layihəni başa çatdırmağı planlaşdırdığı nəzərə alınaraq, ABŞ-ın gecikməsi strateji üstünlüyünü itirməsi ilə nəticələnə bilər. Sean Duffy-nin NASA əməkdaşlarına göndərdiyi memorandumda Ay səthində ilk nüvə reaktorunu quran ölkənin bölgədə digər ölkələrin fəaliyyətini məhdudlaşdırmaq hüququna sahib ola biləcəyi qeyd olunub.

Donald Trumpun yenidən seçilməsindən sonra NASA büdcəsində edilən əhəmiyyətli kəsiklər elmi tədqiqatlara ayrılan resurslara mənfi təsir göstərib. Ancaq nüvə reaktorları kimi strateji əhəmiyyətli layihələr bundan təsirlənməyib. Bu layihənin Sean Duffy-nin müvəqqəti NASA direktoru kimi elan etdiyi ilk irimiqyaslı təşəbbüs olması Trump administrasiyasının bu işə prioritet verdiyini göstərir.

Ayda nüvə reaktoru tikməyin arxasında dayanan səbəblər yalnız siyasi və ya texnoloji deyil. Günəş enerjisi Ay səthində həmişə etibarlı resurs deyil. Ay gecəsi təxminən 14 Yer günü davam edir və bu müddət ərzində günəş panelləri enerji istehsal edə bilmir. Nüvə enerjisi isə fasiləsiz enerji təmin edərək sığınacaq, rabitə, elmi təcrübələr və istehsal fəaliyyətlərində davamlılığı təmin edə bilər.