Bərpa Olunan Enerji Kömürü Geridə Qoyur

Beynəlxalq Enerji Agentliyinin (BEA) orta illik hesabatına görə, bərpa olunan enerji mənbələri qlobal elektrik istehsalında kömürü ilk dəfə olaraq üstələmək üzrədir. Bu dəyişikliyin 2025-ci ildə, ən geci 2026-cı ildə baş verməsi gözlənilir.

Hesabatda deyilir ki, xüsusilə günəş və külək enerjisi kimi bərpa olunan mənbələr elektrik enerjisi istehsalında ön plana çıxır, nüvə enerjisi isə rekord istehsal səviyyəsini qırmaq üzrədir. Bərpa olunan enerji mənbələri kömürü rəsmi olaraq geridə qoyacaq.

Qlobal elektrik enerjisinə tələbatın 2026-cı ilə qədər illik orta hesabla 3 faizdən çox artması proqnozlaşdırılır. Bu artım əsasən Asiyanın inkişaf etməkdə olan ölkələrindəki sənayeləşmə, nəqliyyat sistemlərinin elektrikləşdirilməsi və məlumat mərkəzlərinə investisiyaların artması ilə əlaqədardır. 2024-cü ildə 4,4 faiz artımdan sonra, 2025-ci ildə 3,3 faiz və 2026-cı ildə 3,7 faiz artım gözlənilir. Bu rəqəmlər 2015-2023-cü illərdəki orta 2,6 faizlik artım tempi üzərində bir tendensiyanı göstərir.

Bərpa olunan enerji mənbələrinin kömürü üstələməsinin əsas səbəbi, bir çox regionlarda yeni güc qurğularına investisiyalar vasitəsilə günəş və külək enerjisinin dəstəklənməsidir. Eyni dövrdə nüvə enerjisi istehsalındakı artım da diqqət çəkir. Yaponiyada istismara verilən köhnə reaktorlar, ABŞ və Fransadakı yüksək istehsal səviyyələri və Asiyadakı yeni qurğular qlobal nüvə istehsalını yüksəldir.

Bu zaman təbii qaz, daha təmiz bir qazıntı yanacağı alternativ kimi kömür və neftin yerini getdikcə daha çox tutur. Bu transformasiya ilə qlobal elektrik enerjisi istehsalından karbon emissiyalarının 2025-ci ildə sabit qalması və 2026-cı ildə bir qədər azalması gözlənilir. Ümumi elektrik təchizatında karbonsuz enerji mənbələrinin payının artması ilə emissiya artımı da məhdudlaşır.

Qlobal tələbat artımının təxminən 60 faizi Asiyadan gəlir. Çində elektrik enerjisinə tələbatın 2026-cı ildə 5,7 faiz, Hindistan isə 6,6 faiz artması gözlənilir. ABŞ-da isə məlumat mərkəzlərinə investisiyaların artması səbəbindən elektrik enerjisinə tələbat ildə 2 faizdən çox artmaqda davam edir. Avropa Birliyində 2025-ci il üçün proqnozlaşdırılan 1 faizlik artımından sonra 2026-cı ildə tələbatın sürətlənməsi gözlənilir.

Enerji keçidini təsir edən başqa bir amil də elektrik bazarlarında qiymətlərin artmasıdır. 2025-ci ilin ilk yarısında Avropa Birliyində və ABŞ-da topdan elektrik enerjisi qiymətləri ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 30-40 faiz artmışdır. Bunun əsas səbəbi kimi təbii qaz təchizatının sıxılması göstərilir. Qiymətlər 2023-cü il səviyyəsindən aşağı olsa da, 2019-cu il səviyyələrindən xeyli yüksəkdir.