"Xətt" layihəsi: Böyük xəyal, böyük suallar

Səudiyyə Ərəbistanının 2030-cu il vizyonunun ən simvolik layihələrindən biri olan "Xətt" (The Line) reallaşma ilə üzləşib. Qırmızı dəniz boyunca 170 kilometr uzanan futurist şəhərin həyata keçirilməsi ilə bağlı araşdırmalar yenidən başlayıb. Bloomberg agentliyinin məlumatına görə, ölkənin İctimai İnvestisiya Fondu (PIF) layihənin əlverişliliyinə yenidən qiymət vermək üçün konsaltinq şirkətlərinə müraciət edib.

2021-ci ildə Vəliəhd Şahzadə Məhəmməd bin Salman tərəfindən elan edilən "Xətt", maşınların, karbon emissiyasının və küçələrin olmadığı bir şəhər kimi təqdim olunmuşdu. Bütün əsas ehtiyacların 5 dəqiqəlik məsafədə, şəhərin bir ucundan digərinə isə 20 dəqiqədə çatma imkanı ilə 1,5 milyon əhaliyə, 380.000 iş yerinə və 2030-cu ilə qədər 48 milyard dollar iqtisadi töhfəyə nail olmağı hədəfləyirdi. Ancaq indi bu hədəflər xeyli aşağı salınıb.

2030-cu ilə qədər "Xətt"in yalnız 2,4 kilometrlik hissəsinin tamamlanması və 300.000-dən az əhalinin yerləşməsi gözlənilir. Neom bölgəsində həyata keçirilən "Xətt" layihəsinə bu günə qədər 50 milyard dollardan çox investisiya yatırılıb. Lakin layihənin ümumi dəyərinin 8,8 trilyon dollar olacağı proqnozlaşdırılır. Bu rəqəm yalnız maliyyə baxımından deyil, həm də ekoloji və texniki cəhətdən ciddi suallar doğurur.

500 metr hündürlüyündə və 170 kilometr uzunluğunda olan bu quruluş səhrada nəhəng bir maneə yaradaraq, vəhşi təbiəti bölür. Onun əks etdirən fasadının quşlar və digər vəhşi heyvanlar üçün təhlükə yarada biləcəyi barədə xəbərdarlıqlar edilib. Layihənin tikintisi üçün təkcə qlobal polad istehsalının təxminən 20 faizinin istifadə ediləcəyi də proqnozlaşdırılır. Tikinti işlərinin bölgənin hava sistemlərinə mənfi təsirləri olacağı bildirilir. Mütəxəssislər layihə davam etsə, yağış rejimlərinin pozulması, qum fırtınalarının artması və güclü küləklər kimi iqlim problemlərinə səbəb ola biləcəyi barədə xəbərdarlıq edirlər.

"Xətt" layihəsinə olan təzyiq yalnız ekoloji və iqtisadi aspektlərlə məhdudlaşmır. Son aylarda Neom layihəsi inzibati böhranlarla üzləşib. Layihənin rəhbəri Nadhmi əl-Nasr 2024-cü ilin sonunda vəzifəsindən azad edilib. Nasr iş şəraiti ilə bağlı verdiyi açıqlamalara görə tənqid olunmuşdu. O, noyabr 2024-cü ildə PIF-in əmlak investisiyalarından məsul olan Ayman əl-Müdaifər ilə əvəz olunub. Eyni dövrdə layihəni daha iki yüksək vəzifəli xarici rəhbər tərk edib.