Avropa İttifaqı Mərkəzi Asiyanın xammalına hədəflənib - Azərbaycan tədarüklərin açarıdır

Daşkənddə baş tutan “Aİ-Mərkəzi Asiya” İqtisadi Forumu Brüsselin regionla əməkdaşlığı necə fəal inkişaf etdirdiyini bir daha nümayiş etdirdi. İmzalanan sazişlər və genişləndirilən investisiya proqramları münasibətləri yüksək səviyyəyə qaldırır. Xüsusi diqqət zəruri xammala, rəqəmsallaşmaya və energetikaya yönəlib. Lakin bu təsirli bəyanatların arxasında prinsipial şəkildə vacib bir həqiqət dayanır: Aİ və Mərkəzi Asiyanın hansı sənədləri imzalamasından asılı olmayaraq, həmin razılaşmaların böyük hissəsi, xüsusən də tədarük, logistika və tranzitə aid olanlar Azərbaycanın iştirakı olmadan sadəcə işləyə bilməz.

Nəqliyyat marşrutlarının, zəruri xammal ixracının, enerji sistemlərinin inteqrasiyasının və ya regiondaxili əlaqələrin gücləndirilməsinin istənilən müzakirəsi coğrafi və infrastruktur reallığı ilə üz-üzə qalır. Azərbaycan bu məkanın "əlaqələndirici körpüsü"dür. Bu, Mərkəzi Asiyanı Avropa ilə birləşdirən yeganə dayanıqlı və artıq fəaliyyətdə olan körpüdür. Daşkənddəki müzakirələrdən əvvəl Aİ və Mərkəzi Asiya arasında Səmərqənddə sammit, Aşqabadda nazirlər görüşü və Özbəkistan Prezidentinin Brüsselə səfəri kimi hadisələr baş vermişdi. Bu mərhələdən sonra genişmiqyaslı danışıqlar və yeni təşəbbüslər elan olundu.

Aİ öz diqqətini "Global Gateway" strategiyasının praktiki həyata keçirilməsinə yönəltdi, beləliklə, müzakirələrdən konkret layihələrə keçdi. Ən böyük fokus energetika, rəqəmsal transformasiya, tədarük zəncirlərinin dayanıqlığı və xüsusilə də kritik xammal sahəsinə yönəldi. Avropa Komissiyasının beynəlxalq tərəfdaşlıq üzrə komissarı Yozef Sikela, Aİ və Mərkəzi Asiyanın birlikdə nə qədər çox şey əldə edə biləcəyini göstərdiyini söylədi. O qeyd etdi ki, rəqəmsal kommunikasiyalar, təmiz enerji və müasir nəqliyyat sahəsində potensialdan reallığa keçilir. Bu təşəbbüslər hər iki region üçün davamlı artıma və dayanıqlığın artırılmasına töhfə verir. O, "Global Gateway" çərçivəsində altı yeni sazişin imzalandığını bildirdi. Komissar vurğuladı ki, bu addımlar Transxəzər dəhlizinin funksional və rəqabətqabiliyyətli marşruta çevrilməsinə kömək edəcək.

Əsas təşəbbüslərdən biri "GROW CRM" proqramıdır. Bu proqram kritik xammal sahəsində layihələrin hazırlanması, texniki-iqtisadi əsaslandırmaların hazırlanması və normativ-hüquqi bazanın modernləşdirilməsi üçün Aİ və Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankının tərəfdaşlığını nəzərdə tutur. Aİ regiondan idxalı artırmağı planlaşdırırsa, istənilən halda Azərbaycan infrastrukturuna əsaslanmalıdır. Azərbaycan artıq tamdəyərli regional logistika və nəqliyyat mərkəzi statusunu möhkəmləndirib. 2022-ci ildən bəri Orta Dəhliz üzrə yükdaşımaların həcmi təxminən 90% artıb. Ölkə Qazaxıstan nefti və uranının, Çindən gələn konteyner qatarlarının, həmçinin Özbəkistan və digər Mərkəzi Asiya ölkələrinin yüklərinin tranzit marşrutu kimi çıxış edir. Təkcə 2024-cü ildə Azərbaycan üzərindən 11 milyon tondan çox yük daşınıb. Ələt Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı, Bakı–Tbilisi–Qars dəmir yolu və doqquz beynəlxalq hava limanı ölkəni Avrasiyanın əsas nəqliyyat arteriyasına çevirir. Orta Dəhlizin tərkib hissəsi olacaq Zəngəzur dəhlizinin (TRIPP) də əhəmiyyəti böyükdür, çünki Aİ onun inkişafına 10 milyard avro sərmayə yatırır. Bu addım Mərkəzi Asiyanı Avropa ilə birləşdirən nəqliyyat qovşağının ötürücülük qabiliyyətini xeyli artıracaq.

Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyoyev əvvəllər çox açıq şəkildə bildirmişdi ki, "Azərbaycan Mərkəzi Asiya ilə Avropanı birləşdirən strateji körpü rolunu oynayır." Bu fikir bütün əməkdaşlığın məntiqini əhatə edir. Daşkənddə imzalanan sənədlər modernləşmə, xammal sənayesinin inkişafı və rəqəmsal transformasiya baxımından əhəmiyyət daşıyır. Lakin bu sazişlərə praktiki prizmadan yanaşdıqda, bütün yollar tək bir logistika mərkəzinə aparır. Azərbaycan olmadan Mərkəzi Asiyadan Avropaya heç bir dayanıqlı tədarük modeli nə sabit, nə də iqtisadi cəhətdən məntiqli ola bilər. Aİ Çin və ABŞ kimi, regionu onun əsas nəqliyyat və enerji qovşaqları ilə birlikdə bütöv şəkildə nəzərdən keçirir. Brüssel Transxəzər marşrutuna sərmayə yatırmaqla Azərbaycanın Avrasiyanın strateji körpüsü olduğunu faktiki olaraq təsdiqləyir və regionda heç bir Avropa təşəbbüsü onsuz işləyə bilməz.