Karib partlayışı: Maduronun meydan oxuması və Trampın riskli oyunu

Amerika Birləşmiş Ştatlarının ən böyük aviadaşıyıcısı USS Gerald R. Ford Karib dənizində irəliləyir. Gəminin ardınca esmineslər, freqatlar və səmanın yuxarısında B-52 bombardmançıları Venesuela sahillərindən cəmi otuz kilometr aralıda patrul uçuşları həyata keçirir. Prezident Donald Trampın birbaşa göstərişi ilə ABŞ bu bölgəyə öz dəniz qüvvələrinin təxminən on faizini cəlb edib. Əməliyyatın kod adı "Cənub nizəsi"dir.

Vaşinqton rəsmi olaraq bunu "terrorçu strukturlar və narkokartellərə qarşı kampaniya" adlandırsa da, nə Karakasda, nə də beynəlxalq müşahidəçilər arasında bu versiya inandırıcı sayılmır. Əsl məqsəd, Nikolás Maduro rejiminin devrilməsinə yönəlmiş uzun illik təzyiq siyasətinin növbəti mərhələsidir. Əvvəlki addımlar - sanksiyalar, diplomatik təcrid və çevriliş cəhdləri - nəticə vermədi. Buna görə də Vaşinqton indi hərbi psixoloji təzyiqə keçib. Prezident sarayında oturan Maduro, Ağ Evin onu "narkoticarətlə əlaqəsi olan avtokrat" kimi görməsinə baxmayaraq, Moskva, Pekin və Tehran üçün misilsiz təzyiq altında sistemi qoruyub saxlayan siyasi sağ qalan obrazında görünür. Keçmiş avtobus sürücüsü ilə dünyanın ən böyük aviadaşıyıcısı arasındakı bu qarşıdurma, Maduronun siyasi bioqrafiyasının simvoludur.

Uqo Çavesin ölümündən sonra ölkədə illərlə gizlədilən struktur böhran bütün şiddəti ilə üzə çıxdı. Dünya bazarında neft qiymətlərinin kəskin enməsi, büdcənin isə demək olar ki, tam şəkildə neft gəlirlərindən asılı olması Venesuelanı dağıdıcı tənəzzülə sürüklədi. Daxili idarəetmə xətaları, korrupsiya və xaotik tənzimləmə siyasəti vəziyyəti daha da pisləşdirdi. 2014-2021-ci illər arasında ölkə iqtisadiyyatı təxminən dörddə üç qədər kiçildi. İnflyasiya ağlasığmaz həddə çatan hiperinflasiyaya çevrildi. Bu vəziyyət xalq üçün əsl humanitar faciə demək idi: dərmanlar tapılmaz oldu, enerji infrastrukturu çöktü, kütləvi köç başladı. BMT-nin məlumatına görə, ölkəni 7,9 milyon insan tərk etdi. Sanksiyalar iqtisadi çöküşü dərinləşdirsə də, Maduro bu təzyiqləri xarici mühasirə kimi göstərərək daxili siyasi mobilizasiya üçün əsas arqumentə çevirdi. 2019-cu ildə Xuan Quaydonun özünü müvəqqəti prezident elan etmə cəhdi də ordunun sadiq qalması sayəsində uğursuz oldu və xaricdən idarə olunan rejim dəyişikliyi ssenarilərinin sərhədlərini göstərdi.

Maduro rejiminin dayanacaqlığı, ilk növbədə, orduya söykənən idarəetmə arxitekturasında gizlidir. Çaves dövründən bəri əsas komanda postlarını sadiq zabitlər tuturdu. Bu generallar tədricən mülki hökumət resurslarına, o cümlədən limanların, dövlət şirkətlərinin və gəlirli sahələrin nəzarətinə yiyələndilər. Beləliklə, rejimin qorunması ideologiyadan çox, siyasi və maddi sağ qalmaq məsələsinə çevrilən hərbi-iqtisadi birləşmiş elita formalaşdı. Maduro bu sistemi maddi qarşılıqlı asılılıqla saxlayır. Beynəlxalq arenada Rusiya, Çin və İran Maduronun əsas dəstək şəbəkəsini qurur. Çin Venesuelada infrastruktur layihələrini maliyyələşdirir və ölkənin neft ixracının təxminən 77 faizini alır. Bu əlaqələr ona ABŞ bazarlarından asılılığı azaltmağa imkan verir. Maduro bu müttəfiqləri rejimin təminatçısı kimi yox, blokadaya qarşı çoxşaxəli dayanıqlıq qurma vasitəsi kimi görür.

Vaşinqton indi tammiqyaslı hərbi müdaxilə olmadan rejimin əsas dayaqlarını dağıtmağa hədəflənən "idarə olunan təzyiq" modelini seçib. Bu strategiya idarəolunan hərbi zərbələri (qeyri-qanuni iqtisadi şəbəkələrə qarşı), kiber əməliyyatları və hərbi elita içində parçalanma yaratmağı nəzərdə tutur. Məqsəd, generalların rejimi qurban verib öz təhlükəsizliklərini qorumalarını təmin etməkdir. Bu gərginlik fonunda Maduro özünü Davudun Qoliyatla mübarizəsi obrazında təqdim edir. O, qarşıdurmanı hərbi səhnədən ictimai səviyyəyə keçirərək, "Bolivaryan Əsas Müdafiə Komitələri" adlı kütləvi sosial müdafiə mobilizasiyasını elan etdi. Rejim iqtisadi xaos və miqrasiyanın davam etməsinə baxmayaraq, daxili güc strukturlarının tam nəzarəti və xarici dəstək şəbəkələri sayəsində əvvəlkindən daha konsolidə görünür. Maduro avtobus sürücüsündən müqavimət simvoluna çevrilən, geri çəkilməyə haqqı olmayan bir liderdir. O, iqtisadi idarəetmə alətlərinə sahib olmadan, gücünü siloviklərə, orduya və "imperiya hegemonluğuna qarşı müqavimət" ritorikasına söykəmək məcburiyyətində qalır.