TRIPP iri investisiya layihələrinin həyata keçirilməsi üçün zəruri şərtdir – RƏY

İqtisadiyyat üzrə fəlsəfə doktoru, siyasi şərhçi İlqar Vəlizadənin fikrincə, "Beynəlxalq sülh və rifah naminə Tramp Marşrutu" təşəbbüsü (TRIPP layihəsi) genişmiqyaslı investisiya layihələrinin gerçəkləşməsi üçün vacib şərtdir. Bu təşəbbüs Zəngəzur nəqliyyat dəhlizi konsepsiyasına tam uyğundur və onun uğurunun əsasını təşkil edir. TRIPP layihəsi Zəngəzur dəhlizinin Ermənistan ərazisindən keçəcək 42 kilometrlik hissəsini əhatə edir. Azərbaycan ölkənin qərb bölgələri ilə Naxçıvan eksklavı arasında, oradan da Türkiyəyə çıxışı təmin edən davamlı nəqliyyat şəbəkəsi yaratmağa çalışır.

Bu çərçivədə ABŞ-nin Azərbaycanın iki hissəsi arasında maneəsiz əlaqəni dəstəkləməsi Zəngəzur dəhlizi ideyasına məntiqi şəkildə daxil olur. Vəlizadə bildirir ki, əgər Azərbaycan Ermənistanla kommunikasiyaları açmasa, TRIPP layihəsi də olmayacaq. Bu konsepsiya Avrasiyanın bu hissəsində formalaşan iki əsas nəqliyyat magistralına, yəni Orta dəhlizə (Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu, TMTM) və "Şimal-Cənub" layihəsinə uğurla qoşula bilər. Nəqliyyat layihələri həmişə geosiyasi əhəmiyyətə malik olur, çünki Mərkəzi Asiya dövlətləri kimi bir çox ölkələrin maraqlarına toxunur.

Noyabrın 6-da Vaşinqtonda baş tutan "Mərkəzi Asiya və ABŞ" sammiti (C5+1 formatı) və ABŞ Prezidenti Donald Trampın TRIPP dəhlizi ilə bağlı bəyanatı bu layihənin Mərkəzi Asiya, Cənubi Qafqaz və Ön Asiya regionları arasında geniş nəqliyyat əlaqəsinin hissəsi olacağını göstərir. TRIPP regional iqtisadi məkanın yaranması konsepsiyasına da yaxşı uyğun gəlir. Ekspert qeyd edir ki, indi hər şey praktiki addımlardan asılıdır, layihənin icrasını ləngitməmək lazımdır. Həm ABŞ-nin, həm Mərkəzi Asiyanın, həm də Azərbaycanın maraqları burada kəsişir. Azərbaycan bu böyük layihənin əsas həlqəsidir, qitənin əsas oyunçularının maraqları üst-üstə düşür ki, bu da Azərbaycanın birləşdirici tərəf kimi geosiyasi rolunu artırır. TRIPP-ə yalnız region ölkələri deyil, həm də ABŞ və Avropa İttifaqı kimi xarici oyunçular da maraq göstərir. Avropa İttifaqı son illərdə Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiyada gedən proseslərə fəal cəlb olunur, nəqliyyat və investisiya layihələrini, o cümlədən nadir torpaq metallarının işlənməsini müzakirə edir.

TRIPP Şərq-Qərb və Orta dəhliz sisteminə daxil olaraq, investisiyalar üçün etibarlı platformaya çevrilə bilər. Lakin, layihənin reallaşması konkret praktiki addımlardan asılıdır. Təəssüflə qeyd olunur ki, Ermənistan ərazisində bu perspektivli dəmir yolu çərçivəsində hələ bir iş görülməyib. Ermənistanın siyasi rəhbərliyi yalnız razılaşmalarla bağlı bəyanatlar verir, lakin heç bir konkret təklif təqdim etməyib. Marşrutun işləkliyinin artırılmasında Azərbaycan, Qazaxıstan və Türkmənistan ərazisindəki infrastruktur məhdudiyyətlərinin aradan qaldırılması mühüm rol oynayır. TMTM çərçivəsində vahid dəmir yolu operatoru qurulması və vahid tariflərin razılaşdırılması üzrə işlər aparılır. Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunun buraxılış qabiliyyəti ildə 5 milyon tona çatdırılıb, Zəngəzur nəqliyyat dəhlizi isə Azərbaycan ərazisində ildə 10 milyon ton yük daşımaq üçün planlaşdırılıb. TRIPP, Mərkəzi Asiya ölkələri üçün enerji resurslarının Türkiyə istiqamətində və Aralıq dənizinə çıxışla xarici bazarlara çatdırılması imkanını fərqli yollarla təmin edən vacib bir marşrut kimi görülür. ABŞ tərəfi layihə üçün 145 milyon dollar ayıracağını vəd etsə də, bu vəsaitin hansı mexanizmlə veriləcəyi hələ də məlum deyil.