Borcu olanların nəzərinə

Banka və ya digər maliyyə təşkilatına borcu olan şəxslər, xüsusilə də borcunuz ipoteka (ev, avtomobil, torpaq girovu) ilə təmin edilibsə, bilməlisiniz ki, kreditor borcun ödənilməsini və girovun ələ keçirilməsini təkcə məhkəmə yolu ilə tələb etməyə bilər. Hüquqşünas Əkrəm Həsənovun sözlərinə görə, bir müddətdir ki, banklar və bank olmayan kredit təşkilatları “İcra haqqında” Qanunun 17.1.4-cü maddəsindən sui-istifadə etməyə başlayıblar. Bu maddə maliyyə qurumlarına borclunu məhkəmə prosesi olmadan əmlakından məhrum etməyə imkan verir. Bu sistemdə kreditorlar tez-tez faiz və cərimə məbləğlərini əsassız yerə şişirdirlər. Ən pis tərəfi isə odur ki, borclu tərəfindən məhkəməyə iddia qaldırılması belə, icraatın dayandırılması üçün əsas sayılmır.

Bu prosedur notariusun icra qeydinin alınması yolu ilə həyata keçirilir. Notarius, yalnız təqdim olunan sənədlər borcun mübahisəsiz olduğunu təsdiq etdiyi halda icra qeydini aparır. Lakin bunun üçün kreditor, icra qeydinin tətbiq ediləcəyi barədə notariusa müraciət etməzdən ən azı 20 gün əvvəl borcluya sifarişli poçt vasitəsilə bildiriş göndərməlidir. Əgər borclu bu müddət ərzində adekvat şəkildə şikayət etmirsə, kreditor icra qeydini alır. Bundan sonra icra məmuru məhkəməsiz şəkildə ipotekaya qoyulmuş əmlakın hərracını keçirməyə başlayır. Ə. Həsənov bu cür halların getdikcə çoxaldığını bildirir. O qeyd edir ki, bəzən borclu göndərilən bildirişi sadəcə borc tələbi hesab edir və notariusun icra qeydi barədə olan vurğunu nəzərə almır. Məsələn, 30 min manat borcu olan şəxsdən 10 min manat cərimə tələb oluna bilər. 20 gün bitdikdə bank icra qeydini əldə edir və artıq ipotekada olan evin satışına başlanılır.

Hüquqşünas bu vəziyyətin açıq şəkildə qanunsuz olduğunu və Konstitusiyaya zidd getdiyini vurğulayır. Onun sözlərinə görə, “İcra haqqında” Qanunun mübahisəli 17.1.4-cü maddəsi Konstitusiyanın Mülkiyyət hüququnu (29-cu maddə) və Hüquq və azadlıqların məhkəmə təminatını (60-cı maddə) pozur. Bu vətəndaşı məhkəmə təminatı olmadan mülkiyyətindən məhrum edir, həm də şişirdilmiş borc məbləğini mübahisələndirməyə imkan vermir. Notariuslar borc məbləğinin mübahisəli olub-olmamasını yoxlamırlar, icra məmurları isə borclunun məhkəməyə müraciət etməsinə baxmayaraq icraatı dayandırmırlar. Hüquqşünas qeyd edir ki, məhkəmələr müvəqqəti təminat tədbiri çərçivəsində də icraatı dayandırmaqdan imtina edirlər. Ə. Həsənov Konstitusiya Məhkəməsinin sonda bu qanunsuz müddəanı ləğv edəcəyinə ümid edir, lakin Məhkəmənin adətən bankların marağını qorumaqda daha cəld olduğunu bildirir.

Vətəndaşlar bu ciddiliyə görə ayıq olmalı və tez hərəkət etməlidirlər. Ə. Həsənov tövsiyə edir ki, kreditordan notariusun icra qeydinin tətbiq ediləcəyi ilə bağlı bildiriş alan hər kəs icra qeydinin özünü gözləməsin. “İpoteka haqqında” Qanunun 37.1-ci maddəsinə əsasən, ipoteka qoyan şəxs bildirişi aldıqdan sonra 21 təqvim günü ərzində məhkəməyə şikayət edə bilər. Borclu dərhal kreditora qarşı məhkəmədə iddia qaldırmalı (məsələn, borc məbləğini mübahisələndirməli) və iddia ərizəsində bunun həm də şikayət olduğunu böyük hərflərlə vurğulamalıdır. Həmçinin kreditora etiraz xarakterli cavab məktubunun yazılması da məsləhət görülür. Bu mexanizm faktiki olaraq borclulara divan tutmaqdır. Odur ki, bu halla üzləşmiş vətəndaşlar Konstitusiya Məhkəməsinə və Ombudsmana müraciət etsinlər.