Ana Arıları Dəyişdirməyin Gözlənilməz Səbəbi: Viruslar Feromon Siqnallarını Necə Pozur

Arı koloniyalarında baş verən və orta əsrlər saray dramlarına bənzəyən bu hadisə tez-tez təkrarlanır: bir vaxtlar güclü olan hökmdar zəifləyir, dəstəkçiləri ondan üz döndərir və rəhbərlik dramatik şəkildə dəyişir. Arılar üçün bu daxili çevrilişlər təbii hadisədir, lakin həm koloniyalar, həm də onlardan asılı olan kənd təsərrüfatı sistemləri üçün böyük əhəmiyyət daşıyır. Ana arının dəyişdirilməsi ("supersedure" adlanır) prosesi, minlərlə işçi arı ana arının yetərincə yumurta qoymadığını hiss etdikdə başlayır. Onlar birlikdə hərəkət edərək onu əvəz edəcək yeni bir ana yetişdirməyə başlayırlar. Bu proses idarə olunan pətəklərdə yumurta qoyulmasında fasilələrə, koloniyanın gücünün azalmasına və nəticədə tozlanma və ya bal hasilatının aşağı düşməsinə səbəb ola bilər. Kanadanın Britaniya Kolumbiyası Universitetinin (UBC) tədqiqatçıları indi bu mütəşəkkil devrilmələrin əsas səbəbini və dəqiq mexanizmini aşkarlayıblar.

PNAS jurnalında dərc edilən araşdırmanın nəticələrinə görə, adi viruslar ana arının yumurtalıqlarının kiçilməsinə səbəb olur. Bu vəziyyət onun yumurta qoyma qabiliyyətini kəskin şəkildə azaldır və eyni zamanda, onun sağlam olduğunu işçi arılara siqnal edən metil oleat adlanan feromonun istehsalını aşağı salır. Metil oleat səviyyəsi azaldıqda, işçilər bu dəyişikliyi aşkarlayır və ana arını dəyişməyə hazırlaşırlar. Tədqiqatın əsas müəllifi, Dr. Leonard Foster qeyd edir ki, sağlam ana arı gündə 850-dən 3200-ə qədər yumurta qoya bilər ki, bu da onun bütün bədən çəkisindən daha çoxdur. Dr. Foster bildirib ki, onların təcrübələrində virusa yoluxmuş analar daha az yumurta qoydular və feromonun miqdarı azaldı. Məhz bu feromon azalması işçi arılara ana arının artıq öz vəzifəsini yerinə yetirməyə uyğun olmadığını göstərən əsas siqnal kimi görünür. Bu tapıntı arı koloniyalarının sağlamlığının nə qədər həyati əhəmiyyət daşıdığını göstərir, çünki arılar dünya üzrə məhsulların təxminən üçdə birinin tozlanmasında mühüm rol oynayır.

Uzun illərdir ki, arıçılar ana arıların erkən sıradan çıxması və dəyişdirilməsi ilə bağlı artan problemlərlə üzləşirlər. Aparılan son sorğular qışlama dövründə itkilərin ən çox yayılmış səbəbi kimi məhz "zəif anaları" göstərir. Yeni nəticələr bu problemlərə virus infeksiyalarının əsas töhfə verdiyini təsdiqləyir; infeksiyalar koloniyaların normal fəaliyyətini təmin edən feromon əsaslı əlaqə sistemini pozur. Bu araşdırma həm də arıçılar üçün potensial bir həll yolu təklif edir. İlkin sahə sınaqlarında, tərkibində metil oleat olan sintetik feromon qarışıqları verilmiş koloniyalar, bu qarışıqları almayan koloniyalara nisbətən əvəzedici ana yetişdirməyə daha az meylli idilər. Dr. Foster bu strategiyanın məhsuldarlığın ən yüksək olduğu vaxtlarda pətəklərin sabit qalmasına kömək edə biləcəyini söyləyir. Tədqiqat, həmçinin, ana arının sıradan çıxması ilə əlaqəli bir çox virusu yayan varroa gənələrinin mənfi rolunu da göstərir. Tədqiqatçılar vurğulayırlar ki, sağlam, parazitsiz koloniyaları saxlamaq çox vacibdir. Hazırda arı koloniyalarında viruslar üçün xüsusi bir müalicə olmasa da, varroa səviyyəsinə nəzarət etməklə ana arının sağlam qalması üçün daha böyük şans yaratmaq mümkündür.