Saturnun Buzlu Peyki Enseladın Altındakı İsti Okean Həyat Üçün İdeal Şərait Yaradır

NASA-nın "Kassini" missiyasından əldə edilən yeni araşdırma nəticələri göstərir ki, Saturnun ən maraqlı peyklərindən biri və Yerdən kənar həyat üçün əsas namizəd olan Enselad hər iki qütbdən də istilik yayır. Bu gözlənilməz kəşf buzlu dünyada həyatın mövcudluğu üçün lazım olan uzunmüddətli termal tarazlığın olduğunu deməyə əsas verir. Alimlər indiyə qədər hesab edirdilər ki, istilik yalnız su buxarı və buz hissəciklərinin fəzaya püskürdüyü cənub qütbü ilə məhdudlaşır. Lakin 7 noyabr tarixində "Science Advances" jurnalında yayımlanan bu yeni məlumatlar Enseladın əvvəllər düşünüldüyündən qat-qat daha aktiv olduğunu təsdiqləyir; o, sönmüş, donmuş bir peykin buraxacağından xeyli çox istilik yaradır və yayır.

Oksford Universiteti, Cənub-Qərb Tədqiqat İnstitutu və Arizona ştatının Tuson şəhərində yerləşən Planetar Elmlər İnstitutunun alimlər qrupu Enseladın şimal qütbündə əhəmiyyətli istilik axınının ilk dəfə sübutunu tapıblar. Enselad geoloji cəhətdən aktiv bir dünyadır və onun buzlu səthinin altında qlobal, duzlu bir okean gizlənir. Tədqiqatçılar bu okeanın peykin daxili istilik mənbəyi olduğuna inanırlar. Bu yeraltı dənizdə maye su, istilik və fosfor, eləcə də mürəkkəb karbohidrogenlər kimi zəruri kimyəvi maddələr olduğu üçün o, Günəş sistemində Yerdən kənar həyat üçün ən ümidverici mühitlərdən biri sayılır.

Həyatın inkişafı üçün Enseladın okeanı uzun müddət ərzində sabit qalmalıdır və itirilən enerji ilə qazanılan enerji arasında tarazlıq olmalıdır. Bu tarazlıq Saturnun güclü cazibə qüvvəsinin orbit boyu peyki sıxması və dartması nəticəsində yaranan gelgit istiliyi (tidal heating) vasitəsilə qorunur. Əgər çox az istilik yaranarsa, Enseladın səth fəaliyyəti azalar və okean sonda donar. Lakin çox enerji yaranarsa, həddindən artıq geoloji fəaliyyət başlaya bilər ki, bu da okeanı dəstəkləyən zərif mühiti pozar. Aparıcı müəllif Dr. Georgina Mays izah edib ki, Enselad Yerdən kənar həyat axtarışında əsas hədəfdir və onun enerji ehtiyatının uzunmüddətli mövcudluğunu anlamaq həyatı dəstəkləyib-dəstəkləməyəcəyini müəyyənləşdirmək üçün çox önəmlidir.

Alimlər əvvəllər yalnız cənub qütbündəki istilik itkisini ölçmüşdülər. Şimal qütbünün geoloji cəhətdən sakit və passiv olduğu düşünülürdü. Tədqiqat qrupu bu fərziyyəni yoxlamaq üçün "Kassini" kosmik aparatının məlumatlarından istifadə edərək şimal qütbünü iki əsas dövrdə - 2005-ci ilin dərin qışında və 2015-ci ilin yayında öyrəndi. Bu müşahidələr alimlərə nisbətən "isti" (0°C) yeraltı okeandan buz qabığı vasitəsilə (-223°C) soyuq səthə doğru hərəkət edərək fəzaya yayılan enerjinin miqdarını təxmin etməyə imkan verdi. Kassini-nin Kompozit İnfraqırmızı Spektrometrindən (CIRS) gələn infraqırmızı məlumatları uzun qütb gecəsi zamanı gözlənilən səth temperaturları ilə müqayisə edən tədqiqatçılar şimal qütbünün səthinin gözləniləndən təxminən 7 K daha isti olduğunu aşkar etdilər. Bu artıq istiliyin yeganə izahı onun gizli okeandan yuxarıya sızmasıdır.

Komanda bir kvadrat metrə 46 ± 4 millivatt istilik axını ölçdü. Bu göstərici kifayət qədər kiçik görünsə də, Yer kürəsinin qitə qabığından sızan orta istiliyin təxminən üçdə ikisinə bərabərdir. Enseladın ümumi səthində bu, təxminən 35 qiqavatt enerji deməkdir. Şimal qütbündəki bu yeni ölçmələri daha əvvəl cənub qütbündə aşkar edilmiş istiliklə birləşdirdikdə, Enseladın ümumi istilik itkisi təxminən 54 qiqavatta çatır. Bu rəqəm gelgit qüvvələri tərəfindən nə qədər istilik yaranmalı olduğu barədəki proqnozlara olduqca yaxındır. İstilik yaranması və itkisi arasındakı demək olar ki, mükəmməl tarazlıq Enseladın okeanının uzun müddət ərzində maye qala biləcəyini, bununla da həyatın inkişafına imkan verən stabil bir mühit təklif etdiyini göstərir. Tədqiqatın müəllifi Dr. Karli Houett qeyd edir ki, bu yeni nəticə Enseladın uzunmüddətli sabitliyini dəstəkləyir ki, bu da həyatın inkişafı üçün zəruri şərtdir.

Alimlərin qarşısında duran növbəti vəzifə Enseladın okeanının nə qədər müddətdir mövcud olduğunu müəyyənləşdirməkdir. Əgər o, milyard illər boyu mövcud olubsa, deməli, həyatın potensial olaraq ortaya çıxması üçün şərait kifayət qədər stabil olmuşdur. Lakin okeanın dəqiq yaşı hələ də qeyri-müəyyən qalır. Bu tədqiqat, həmçinin, termal ölçmələrin buz qabığının qalınlığını təxmin etməyə kömək etdiyini göstərdi ki, bu da gələcək robot zondları ilə okeanı araşdırmağı planlaşdıran missiyalar üçün vacib amildir. Analizlər göstərir ki, buz şimal qütbündə 20-23 km, peykin üzərində isə orta hesabla 25-28 km qalınlığındadır. Dr. Mays vurğulayır ki, bu iş Enselad kimi həyata ev sahibliyi edə biləcək okean dünyalarına uzunmüddətli missiyaların nə qədər gərəkliliyini bir daha önə çıxarır.