Sox9 Zülalı: Beyni Altsheymer Plaklarından Təmizləyən Təbii Mexanizm Tapıldı

Beylor Tibb Kollecində çalışan tədqiqatçılar, Altsheymer xəstəliyinin siçan modellərində mövcud amiloid plaklarını təmizləyə bilən və yaddaşı qorumağa kömək edən təbii bir proses aşkar ediblər. Bu proses beynin dəstəkləyici hüceyrələri olan ulduz formalı astrositlərə əsaslanır. Astrositlər Altsheymer üçün xarakterik olan zəhərli plak yığıntılarını aradan qaldırmağa istiqamətləndirilə bilər. Komanda yaşlanma zamanı astrositlərin bir çox funksiyalarına təsir edən Sox9 adlı zülalın miqdarını artırdıqda, hüceyrələr amiloid çökmələrini təmizləməkdə daha bacarıqlı oldular. "Nature Neuroscience" jurnalında yayımlanan bu nəticələr göstərir ki, astrosit fəaliyyətini gücləndirmək, neyrodegenerativ pozğunluqlarla əlaqəli koqnitiv tənəzzülü yavaşlatmağa kömək edə bilər.

Tədqiqatın əsas müəllifi, doktor Donq-Coo Çoy qeyd edir ki, astrositlər normal beyin funksiyası üçün zəruri olan müxtəlif işləri görürlər, o cümlədən beyin rabitəsini və yaddaş saxlamağı dəstəkləyirlər. O əlavə edib ki, beyin yaşlandıqca astrositlərdə ciddi funksional dəyişikliklər müşahidə olunur, lakin bu dəyişikliklərin yaşlanma və neyrodegenerasiyada oynadığı rol hələ tam başa düşülmür. Məhz bu layihədə alimlər astrositlərin yaşla necə dəyişdiyini və bu dəyişikliklərin Altsheymer xəstəliyi ilə əlaqəsini anlamağa çalışırdılar. Onların diqqəti astrositlərin yaşlanmasında iştirak edən geniş gen şəbəkəsinə təsir edən əsas tənzimləyici olan Sox9 zülalına yönəldi. Müvafiq müəllif, doktor Bencamin Dinin bildirib ki, onlar Sox9 geninin ifadəsini manipulyasiya edərək, bu zülalın yaşlanan beyində və Altsheymer modellərində astrosit funksiyasını qorumaqdakı rolunu qiymətləndiriblər.

Təcrübi dizaynın vacib bir cəhəti, tədqiqatçıların artıq yaddaş çatışmazlığı kimi koqnitiv pozğunluqlar inkişaf etdirmiş və beyinlərində amiloid plakları olan Altsheymer xəstəliyi siçan modelləri ilə işləmələri idi. Doktor Çoyun sözlərinə görə, bu modellər simptomları olan bir çox Altsheymer xəstəsinə digər modellərdən daha uyğundur. Tədqiqatçılar bu siçanlarda Sox9 səviyyəsini ya artırdılar, ya da azaltdılar, sonra isə altı ay ərzində onların koqnitiv fəaliyyətini izlədilər. Heyvanların tanış obyektləri və yerləri tanımaq qabiliyyəti yoxlanıldı. Nəticələr olduqca aydın idi: Sox9 səviyyəsini azaltmaq plak yığılmasının sürətlənməsinə və plak təmizlənməsinin azalmasına səbəb oldu. Əksinə, Sox9-u artırmaq hüceyrələrin fəaliyyətini yüksəltdi, plakların təmizlənməsini dəstəklədi və koqnitiv qabiliyyəti qorudu. Bu qoruyucu faydalar göstərdi ki, astrositlərin güclü şəkildə işə salınması neyrodegenerativ xəstəliklə əlaqəli koqnitiv tənəzzülü yavaşlatmağa kömək edə bilər.

Doktor Dinin əlavə etdi ki, Sox9 ifadəsinin artırılması astrositləri daha çox amiloid plakasını udmağa sövq etdi və onları beyindən sanki "tozsoran kimi" təmizlədi. O qeyd edib ki, hazırkı müalicə metodlarının əksəriyyəti neyronlara fokuslanır və ya amiloid plaklarının yaranmasının qarşısını almağa çalışır. Bu araşdırma isə göstərir ki, astrositlərin təbii təmizləmə qabiliyyətini gücləndirmək eyni dərəcədə əhəmiyyətli ola bilər. Alimlər hələ də Sox9-un zaman keçdikcə insan beynində necə davrandığını tam anlamaq üçün əlavə araşdırmaların lazım olduğunu bildirirlər. Bununla belə, bu nəticələr neyrodegenerativ xəstəliklərlə mübarizə aparmaq üçün astrositlərin təbii təmizləmə bacarıqlarından faydalanan yeni müalicə üsullarının hazırlanması ehtimalını yaradır.