BBC İddia Edir: Gürcüstan Etirazçılara Qarşı Birinci Dünya Müharibəsi Kimyəvi Maddəsindən İstifadə Edib

BBC-nin topladığı sübutlara əsasən, Gürcüstan rəsmiləri ötən il hökumət əleyhinə keçirilən aksiyaları dağıtmaq məqsədilə Birinci Dünya Müharibəsi dövründən qalan bir kimyəvi maddədən istifadə ediblər. Etirazçılar paytaxt Tiflis küçələrində kütlənin üzərinə sıxılan tazyıqli suyun dəridə ciddi yanıq hissi yaratdığını və bu təsirin dərhal keçmədiyini söyləyiblər. Gürcüstan hökumətinin Avropa Birliyinə (AB) üzvlük danışıqlarını dayandırmasını pisləyənlər həftələr boyu davam edən nəfəs darlığı, öskürək və qusma kimi ciddi sağlamlıq problemlərindən şikayətləniblər.

BBC Dünya Xidməti kimyəvi silah mütəxəssisləri, Gürcüstan çevik qüvvə polisindəki mənbələr və həkimlərlə apardığı araşdırmada, Fransız ordusunun "camite" adlandırdığı bir maddənin tətbiq edilməsinə dair sübutlar aşkarlayıb. Bu, Bromobenzil sianid kimi tanınan, çox zəhərli və davamlı təsirə malik bir maddədir. Gürcüstan rəsmiləri bu istintaq nəticələrini "mənasız" və "saçma" adlandıraraq, polisin yalnız "qəddar cinayətkarların qanunsuz hərəkətlərinə" qarşı qanuni şəkildə cavab verdiyini bildirib. Qeyd edək ki, Camite Birinci Dünya Müharibəsi zamanı Fransa tərəfindən istifadə olunmuş, lakin uzun müddət davam edən təsirlərinə görə 1930-cu illərdə dövriyyədən çıxarılmışdı. Onun yerinə daha müasir və təsiri müvəqqəti olan CS qazı geniş yayılmışdı.

Noyabrın 28-də başlayan etirazlarda iştirak edən pediatr Dr. Konstantine Çaxunaşvili, su şırnaqları ilə vurulanlardan idi. O, dərisinin günlərlə yandığını və su ilə yuduqda hissin daha da gücləndiyini bildirib. Dr. Çaxunaşvili bu təsirlərin yayğın olub-olmadığını öyrənmək üçün anket keçirib və iştirak edən 350 nəfərin demək olar ki, yarısı 30 gündən çox davam edən yan təsirlər (baş ağrısı, öskürək, nəfəs darlığı) yaşadığını təsdiqləyib. Onun araşdırması beynəlxalq "Toxicology Reports" jurnalı tərəfindən dərc edilmək üçün qəbul edilib. Dr. Çaxunaşvilinin müayinə etdiyi 69 nəfərdə aparılan testlər zamanı ürəkdəki elektrik siqnallarında əhəmiyyətli anormallıqlar aşkar edilib. Doktorun hesabatı yerli jurnalistlərin və hüquq müdafiəçilərinin su şırnaqlarına kimyəvi maddə qatılması nəticəsini dəstəkləyir, lakin Daxili İşlər Nazirliyi istifadə olunan materialı bildirməkdən imtina edib.

Gürcüstan çevik qüvvəsinin keçmiş yüksək rütbəli məmurları BBC-yə bu kimyəvi maddənin müəyyən edilməsində kömək ediblər. Departamentin keçmiş silah rəisi Laşa Şergelaşvili bu maddənin hələ 2009-cu ildə su şırnaqlarında sınaqdan keçirilməsi təklif olunan maddə olduğuna inanır. O bildirib ki, məhsulun təsiri adi gözyaşardıcı qaza heç bənzəmirdi; sprey sıxılan yerin yaxınlığında nəfəs almaq çətin idi və yuyunduqdan sonra belə təsir keçmirdi. Şergelaşvili kimyəvi maddənin istifadəsini məsləhət görməsə də, onun ən azı 2022-ci ilə qədər (o, işini tərk edənə qədər) su şırnaqları vasitələrində qaldığını təsdiqləyir. BBC-nin əldə etdiyi 2019-cu il tarixli daxili sənədlər iki naməlum kimyəvi maddəni – UN1710 (həlledici) və UN3439 (Bromobenzil sianid) – ehtiva edirdi. Toksikologiya mütəxəssisi Kristofer Holstege isə toplanan dəlillərin, o cümlədən şikayətçi ifadələrinin Camitenin istifadəsi ilə tamamilə uyğun gəldiyini və təsirin davamlılığının CS qazının xüsusiyyətlərindən kənara çıxdığını vurğulayıb.

BMT-nin İşgəncə üzrə Xüsusi Məruzəçisi Elis Edvards BBC-nin tapıntılarını ciddi narahatlıq mənbəyi adlandırıb. O qeyd edib ki, su şırnaqlarında kimyəvi maddələrin istifadəsinin ciddi tənzimlənməməsi bu tətbiqi "eksperimental silah" hesab etməyə vadar edir. Edvards beynəlxalq hüquqa görə iğtişaşa nəzarət tədbirlərinin təsirinin müvəqqəti olması lazım olduğunu və açıqlanan simptomların "müvəqqəti və məqbul hesab edilə biləcək sərhədlərdən kənar" olduğunu vurğulayıb. Buna görə də bu halların işgəncə və ya digər pis rəftar kontekstində tam araşdırılması lazımdır. Hökumət rədd cavabına baxmayaraq, Tiflisdəki etirazlar davam edir; nümayişçilər hökumətin istefasını tələb edərək, onu seçkilərə müdaxilədə və Rusiyayönlü maraqlara xidmət etməkdə ittiham edirlər. Hakim "Gürcü Arzusu" Partiyası isə bu iddiaları qətiyyətlə rədd edir.