İngiltərənin İlk Kralı Atestan Niyə Tarixin Kölgəsində Qaldı?

Atestan, Avropada böyük nüfuz qazanmış İngiltərənin ilk kralı olsa da, əsrlər keçdikcə tarixin tozlu rəflərində itib. Bu qədər böyük nailiyyətlərə imza atmış bir hökmdarın tarixi kitablarda çox az yer alması, üstəlik onun hakimiyyətinin sirli tərəfləri olması həqiqətən təəccüblüdür. İngiltərənin ilk kralı olaraq Atestanın mirası böyükdür. O, İngiltərənin müxtəlif krallıqlarını birləşdirməklə yanaşı, həm də kontinental Avropa ilə dərin və mürəkkəb əlaqələr qurdu. Atestan öz ölkəsində fərqli mədəniyyət və kimliklərə malik xalqları idarə edirdi. Üstəlik, o, tac qoyan ilk İngilis kralı oldu və bu ənənə bu günə qədər davam edir. Lakin Atestan vəfat etdikdən sonra babası Böyük Alfredin şöhrətinin kölgəsində qaldı.

16-cı əsrin ikinci yarısında ingilis xalqının kökləri araşdırılarkən o, diqqətdən kənarda qaldı, 19-cu əsrdə isə tarixçilər imperatorluq kimliyini gücləndirmək üçün keçmişə baxarkən, Atestan əsas mövzuya çevrilmədi. Kembric Universitetinin tarix professoru David Vudman bu kralın artıq xatırlanma vaxtının gəldiyini düşünür. 2025-ci ilin sentyabr ayında Atestanın taxta çıxmasının 1100-cü ildönümü qeyd ediləcək. Vudmana görə, Atestanın hekayəsi eyni zamanda, İngiltərənin əvvəllər homojen bir mədəniyyətə malik olması barədə yanlış inancı da alt-üst edir. Bu yanlış inancın bu gün də ifrat sağçılar tərəfindən təkrarlandığı görünsə də, reallıq tamamilə fərqli idi.

Atestan Böyük Alfredin nəvəsi idi. Alfred 9-cu əsrdə vikinqlərlə döyüşləri və Danimarkalıları qəti şəkildə məğlub etməsi ilə tanınır. Atestanın atası Edvard isə, Alfreddən miras qalan Anqlo-Saksonlar Kralı titulunu daşıyırdı. Edvard şimala doğru genişlənmə siyasəti apardı və oğluna böyük bir dövlət üçün zəmin hazırladı. Eramızın 894-cü illərində doğulan Atestan, ailəsinin krallığı genişləndirmə ənənəsini davam etdirdi. O, 924-cü ildə atası Edvard vəfat etdikdən sonra kral oldu. Tarixçilər tam bilməsələr də, Atestanın ögey qardaşı Alfveardın qısa müddət sonra vəfat etməsi ilə o, Anqlo-Saksonların yeganə kralı oldu.

925-ci ildə rəsmi tacqoyma mərasimindən bir il sonra Atestan bacısını krallığının şimalındakı Northumbrianın Viking kralı ilə evləndirdi. Viking kralı bir il sonra öldükdə, Atestan Northumbrianı da özünə birləşdirdi. Liverpul Universitetinin professoru Kler Daunham qeyd edir ki, bu, İngiltərənin yaradılmasında mühüm an idi. Əvvəllər ayrı-ayrı krallıqlar olan Wessex, Mersiya və Northumbrianı birləşdirən Atestan, bütün İngiltərənin ilk kralı adını qazandı. O, yeni bir növ ölkə yaratdığını və Britaniya adalarında Roma İmperiyası dövründən bəri görülməyən bir tərəfdaşlıq təmin etdiyini bilirdi. Bu birlik yeni yaranmış krallığı Viking hücumları qarşısında qorumaq üçün gərəyidi. Atestan 937-ci ildə Brunanburq Döyüşündə vikinqlər, şotlandlar və Uelslilərin ittifaqını məğlub edərək krallığını daha da möhkəmləndirdi.

Atestan kosmopolit cəmiyyətə sahib bir krallıq qurdu. Onun hakimiyyəti dövründə 10-cu əsrin əvvəllərində İngiltərə olduqca müxtəlif bir yer idi. Vudman bildirir ki, kral məclisində İngiltərənin fərqli krallıqlarından, eləcə də Britaniyadan və Avropadan çoxlu insan iştirak edirdi. Burada Köhnə İngiliscə, Köhnə Norsca, Köhnə Uelscə və Latınca kimi müxtəlif dillər danışılırdı. Atestan sələflərindən fərqli olaraq, Avropadakı digər ölkələrlə dərin əlaqələr qurmaq məqsədi güdürdü. O, ögey bacılarından birini Avropa sülaləsi ilə evləndirdi və Avropalı alimlərin İngiltərəyə gəlməsinə şərait yaratdı, bununla da ardıcıl xarici siyasət apardı. Lakin 939-cu ildə öldükdən sonra krallığın bölünməsi baş verdi və Northumbria müvəqqəti olaraq yenidən quruldu. Baxmayaraq ki, krallığı yaratmaq ideyası davam etdi və 954-cü ildən sonra İngiltərə bir daha heç vaxt parçalanmadı.

Atestanın unudulmasının əsas səbəbi onun dövrünə aid ətraflı tərcümeyi-halın olmamasıdır. Alfredin həyatı Velsli rahib Asser tərəfindən yazılmış bioqrafiyada ətraflı təsvir edildiyi halda, Atestan üçün belə bir sənəd yox idi. Tarixçilər ehtimal edirlər ki, 10-cu əsrdə bir bioqrafiya yazılmış ola bilər, lakin çox sayda mətn itirildiyi üçün o, dövrümüzə gəlib çatmayıb. Daunham qeyd edir ki, Atestan dövrünə aid hökmlər və müqavilələrdən ibarət yaxşı sənəd kolleksiyası var. Bu sənədlər Atestan hakimiyyətində idarəetmənin necə effektiv qurulduğunu göstərir, lakin onlar şəxsi bioqrafiya qədər cəlbedici deyil. Hökmdar olaraq Atestan imicinə böyük əhəmiyyət verirdi, mərkəzi idarəetmə strukturunu yaratmışdı və kral hakimiyyətinin mənasını müəyyənləşdirməyə başlamışdı. Onun qurduğu tacqoyma ənənəsi bu gün də davam edir; məsələn, Kral III Çarlzın 2023-cü ildəki mərasimindəki bir çox rituallar Atestanın 1100 il əvvəlki mərasimindən götürülüb.