Nigeriyada Kütləvi Adam Oğurluqları: Qurbanlar, Səbəblər və Dövlətin Çarəsizliyi

Nigeriyada mülki şəxslərin cinayətkar dəstələr tərəfindən fidyə üçün oğurlanması problemi getdikcə genişlənən bir böhrana çevrilib. Bu yaxınlarda, 21 Noyabrda Niger ştatında yerləşən Müqəddəs Məryəm Katolik Məktəbinə edilən silahlı basqın bu vəziyyətin nə qədər ciddi olduğunu bir daha göstərdi. Hücum zamanı 300-dən çox uşaq və məktəb işçisi qaçırıldı. Daha sonra təxminən 50 şagird qaçmağı bacarsa da, qalanlar hələ də qaçıranların əlindədir. Bu hadisələr 2014-cü ildə İslami qrup olan Boko Haramın Çibok qəsəbəsində 276 qız şagirdi oğurlamasından sonra başlayan və hələ də davam edən böyük bir təhlükənin davamıdır. O vaxtdan bəri çoxlu sayda insan azad olunsa və ya qaçsa da, yüzə yaxın şagird hələ də itkin sayılır. Ölkənin təhlükəsizlik orqanları bu kütləvi oğurluqların qarşısını ala bilmir, çünki problem sadəcə terrorla yox, həm də iqtisadi çətinliklər və zəif idarəetmə ilə bağlıdır.

Bu cür hücumların arxasında duran əsas səbəblərdən biri də Nigeriyanın xüsusilə mərkəzi, şimal və şimal-qərb hissələrindəki ucqar bölgələrdə silahlı qrupların sərbəst fəaliyyət göstərməsidir. Motosikletli silahlı dəstələr mülki şəxsləri qorxutmaq üçün atəş açır, qurbanları qaçırır və dərhal yaxınlıqdakı meşələrdə izlərini itirirlər. Mütəxəssislər, bu hücumların əsasən maddi məqsədlə həyata keçirildiyini və təhlükəsizlik tədbirləri zəif olduğu üçün məhz məktəblərin hədəf alındığını bildirir. Onlar eyni zamanda qeyd edirlər ki, valideynlərin övladlarına qovuşmaq üçün fidyə ödəməyə daha çox meylli olması cinayətkarları cəsarətləndirir. Şimal-şərq hissəsində isə vəziyyət fərqlidir: Boko Haram kimi qrupların hərəkətləri tək maliyyə motivasiyası daşımır; onlar həm də radikal İslam anlayışını yaymağı, Qərb təhsilini rədd etməyi və qızların təhsil almamasını təşviq etməyi hədəfləyirlər. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının məlumatına görə, on ildən artıq davam edən bu hərəkətlər çoxlu sayda ölümə və kütləvi miqrasiyaya səbəb olub. Bundan başqa, Liviyada Müəmmər Qəddafinin devrilməsindən sonra Nigeriyaya silah axınının artması və ölkə sərhədlərinin pis nəzarət edilməsi də ümumi təhlükəsizliyi aşağı salır.

Hökumət cinayət təşkilatlarına pul axınını azaltmaq məqsədilə fidyə ödənişlərini qadağan etsə də, bu qərarın ciddi bir təsiri olmadı. Təhlükəsizlik narahatlıqları səbəbindən Prezident Bola Tinubu xarici səfərlərini təxirə salmalı oldu. Mərkəzi hökumət təhlükəsizlik vəziyyətinə görə 40-dan çox federal universitetin bağlanmasını əmr etdi, bəzi əyalətlərdə isə dövlət məktəbləri də fəaliyyətini dayandırdı. Artan etibarsızlıq ölkədə qorxu ilə yanaşı, həm də qəzəb doğurur; xalq uşaqların və cəmiyyətlərin mühafizəsi üçün daha kəskin addımlar atılmasını tələb edir. Nigeriya ordusu, xüsusilə şimal-şərq bölgəsindəki oğurluqların qarşısını almağa çalışsa da, əlindəki resurslar çox məhduddur. Şimal-qərbdə isə hökumət qaçırılan uşaqları geri qaytarmaq məqsədilə dəstələrlə danışıqlar aparılması üçün yerli qəbilə başçıları ilə əməkdaşlıq edir.

Bəzi analitiklər, ölkədəki iqtisadi vəziyyət, zəif infrastruktur və şimal bölgələrində hökumətə olan inamın azalması arasında birbaşa əlaqə olduğunu bildirirlər. Nigeriyanın "BusinessDay" qəzetində nəşr olunan bir baş məqalədə qeyd olunurdu ki, ölkədə iş imkanlarının az olması dəstələrin yeni üzvlər cəlb etməsini asanlaşdırır. İşsizlik və yoxsulluq fonunda adam oğurluğu bir çox kənarlaşdırılmış gənc üçün sərvət əldə etməyin yeganə görünən yolu halına gəlib. Konsaltinq şirkəti SBM Intelligence bildirir ki, cinayətkarların maliyyə şəbəkələrini pozmaq üçün izləmə texnologiyalarına ehtiyac var, lakin cinayətə qoşulanların sayını azaltmaq üçün iqtisadiyyatın təcili şəkildə sabitləşdirilməsi vacibdir. Beynəlxalq arenada isə ABŞ-da fəallar və siyasətçilər İslamçı militantların Nigeriyada xristianları sistematik şəkildə hədəf aldığını iddia edirlər. Hətta ABŞ Prezidenti Donald Tramp bu ayın əvvəlində Nigeriya hökuməti "xristianların öldürülməsinə icazə verməyə davam edərsə," ölkəyə əsgər göndərəcəyini demişdi. Nigeriya hökuməti isə xristianların təqib edildiyi iddialarını "reallığın böyük təhrifi" adlandıraraq rədd edir. Rəsmilər terrorçuların ideologiyasını qəbul etməyən hər kəsə - həm müsəlmanlara, həm də xristianlara hücum etdiyini vurğulayır. Təhlillər göstərir ki, hücumların əksəriyyəti müsəlmanların çoxluq təşkil etdiyi şimalda baş verdiyi üçün qurbanların əksəriyyəti müsəlmanlardır; mərkəzi bölgədəki ölümcül münaqişələr isə dindən çox, su və torpaq kimi mənbələr uğrunda rəqabətdən qaynaqlanır.