Rusiyanın Təhdidi Artıqca: Fransa və Avropa Ölkələri Niyə Könüllü Hərbi Xidmətə Qayıdır?

Avropa ölkələri, Rusiyanı özləri üçün ən vacib hərbi təhdid kimi qiymətləndirərək, hərbi xidmət sistemlərini təcili şəkildə yeniləyir. Soyuq Müharibədən sonra sayları azaldılan silahlı qüvvələri əvvəlki gücünə qaytarmaq cəhdləri diqqət çəkir. Bu prosesdə könüllü hərbi xidmət sistemi getdikcə daha çox yayılır. Bu tətbiqi həyata keçirməyə qərar verən sonuncu Avropa Birliyi (AB) ölkəsi Fransa oldu. Prezident Emmanuel Makron Fransız Alpındakı Varces hərbi bazasında etdiyi çıxışda, millətin müdafiə olunmaq, hazırlıqlı olmaq və beynəlxalq hörmət qazanmaq üçün səfərbər olmasına ehtiyac olduğunu bildirdi. Fransanın yeni sistemində hədəflər olduqca iddialıdır: 2026-cı ilin yayından etibarən 3 min, 2030-cu ilə qədər 10 min, 2035-ci ilə qədər isə 50 min gənci cəlb etmək nəzərdə tutulub. Könüllü xidmətə qoşulan 18 yaşdan yuxarı gənclər 10 ay xidmət edəcək və onlara ayda minimum 800 avro ödəniş ediləcək, lakin xidmət yalnız ölkə sərhədləri daxilində yerinə yetiriləcək.

Hərbi xidmətin ciddi müzakirə edildiyi ölkələr arasında AB-də ən güclü ənənəvi orduya sahib olmaq niyyətində olan Almaniya da var. Alman hökuməti bir müddət məcburi hərbi xidməti bərpa etməyi düşünsə də, yekunda könüllü xidmət tətbiq etməyi qərarlaşdırdı. Bununla belə, könüllü sayının kifayət qədər olmaması və ya təhlükəsizlik vəziyyətində dəyişiklik baş verməsi ehtimalına qarşı məcburi xidmətə qayıtmaq imkanı açıq saxlanıldı. Almaniya könüllü əsgərlərinə ayda 2600 avro ödəməyi planlaşdırır. Fransanın qonşusu olan Belçika isə ötən həftələrdə 17 yaşlı təxminən 130 min gənci könüllü xidmətə dəvət etdi. Bu sistem 2026-cı ildə Belçikada işə düşəcək. Müdafiə naziri Theo Franckenə görə, bu təşəbbüs strateji ehtiyacı qarşılamaq məqsədi daşıyır. İlkin məlumatlar, yeni tətbiq ilə bağlı keçiriləcək məlumatlandırma görüşlərinə üç mindən çox insanın qeydiyyatdan keçdiyini göstərir. Belçikada könüllü əsgərlərə aylıq xalis 2 min avro məvacib veriləcək.

Polşa da könüllü hərbi xidmət sistemini tətbiq edən AB ölkələrindəndir. Buna baxmayaraq, Donald Tuskun rəhbərlik etdiyi Polşa hökuməti 2025-ci ilin əvvəlindən başlayaraq hər yetkin kişiyə hərbi təlim verməyi planlaşdırdığını açıqlayıb. Bolqarıstan 2020-ci ildə, Niderland isə 2023-cü ildə könüllü xidmətə keçmişdir. Rumıniya isə 2026-cı ildə həm kişiləri, həm də qadınları əhatə edəcək dörd aylıq bir sistem tətbiq edəcək. Hazırda AB ölkələri arasında məcburi hərbi xidmət geniş yayılmayıb. 1990-cı illərin sonu və 2000-ci illərin əvvəllərində bir çox AB ölkəsi bu tətbiqdən imtina etdi. Lakin hal-hazırda yalnız Avstriya, Litva və Yunanıstan məcburi hərbi xidməti davam etdirir. Xorvatiyanın da tezliklə bu siyahıya daxil olması gözlənilir, burada 2026-cı ildən etibarən kişilər üçün hərbi xidmət məcburi olacaq.

Bu hərəkətliliyin və yenidən silahlanma səylərinin əsas səbəbi Rusiyanın potensial hücum təhlükəsidir. Hərbi və mülki rəsmilər bu barədə uzun müddətdir ki, xəbərdarlıq edirlər. NATO-nun Baş Katibi Mark Rutte bu xəbərdarlıqları tez-tez dilə gətirənlərdəndir. O, yanvar ayında Avropa Parlamentinin üzvlərinə "İndi təhlükəsizik, lakin beş ildən sonra olmaya bilərik" deyə bildirmişdi. Keçmiş Fransa Baş Qərargah rəisi General Thierry Burkhard, əgər Avropalılar qitədə davamlı sülh və təhlükəsizliyi təmin etmək üçün risk götürməyə hazır deyillərsə, Putinin gücün qanundan üstün olduğu fikrini qəbul etdirəcəyini qeyd etmişdi. Almaniya Müdafiə naziri Boris Pistorius isə 2023-cü ilin noyabrında Rusiyanın NATO-ya hücumunun 2029-cu ildə baş verə biləcəyini düşündüklərini, lakin hazırkı qiymətləndirmələrin gərginliyin 2028-ci ildə də başlaya biləcəyini göstərdiyini vurğulayıb. Bəzi hərbi tarixçilər hətta sonuncu dinc yayımızı geridə qoyduğumuza inanırlar.

Lakin təkcə Rusiya amili deyil, ABŞ-ın Avropa ölkələrinin təhlükəsizliyinə əvvəlki kimi yanaşmaması və bu məsələdə proqnozlaşdırıla bilmə səviyyəsinin azalması da bu prosesdə əhəmiyyətli rol oynayır. Bu addımlar dəyişən geosiyasi şəraitin tələb etdiyi hərbi zərurətdən irəli gəlir. Beynəlxalq Strateji Araşdırmalar İnstitutunun (IISS) sentyabr hesabatında, əksər Avropa ölkələrinin ordularının heyət cəlb etmə, təlim keçmiş personalı saxlamaq və kifayət qədər ehtiyat qüvvə yaratmaqda çətinlik çəkdiyi vurğulanır. Yeni hərbi xidmət planları ilə məqsəd silahlı qüvvələri təlimli şəxslərlə gücləndirmək və həddindən artıq yüklənmiş peşəkar kadrların yükünü azaltmaqdır. Maraqlıdır ki, Rusiyaya yaxın coğrafiyadakı AB ölkələrində "vətəni müdafiə etmək" istəyi daha qabarıqdır. Məsələn, Finlandiyada ölkəni silahla qorumağa dəstək 2022-ci ildə 65%-dən 83%-ə yüksəlmişdi. Lakin 2024-cü ildə aparılan bir araşdırma göstərdi ki, AB vətəndaşlarının üçdə birindən azı mümkün bir müharibə vəziyyətində ölkələrini müdafiə etməyə hazır olduğunu bildirir.