Hindistanda milyonlarla gig işçisi hüquqi status qazandı, bəs sosial müdafiəyə çıxış niyə çətindir?

Hindistan yeni qüvvəyə minmiş əmək qanunları ilə milyonlarla gig və platforma işçisinə hüquqi status verib. Bu qərar ölkənin çatdırılma, taksi sifarişi və elektron ticarət sahələrində çalışan işçi qüvvəsi üçün vacib bir irəliləyiş hesab edilir. Lakin, dörd əsas əmək məcəlləsindən biri olan “Sosial Təminat Məcəlləsi” çərçivəsində rəsmiləşdirilməsinə baxmayaraq, əldə ediləcək faydalar hələ də aydın deyil. Qanun 2020-ci ildə parlamentdən keçsə də, yalnız indi tətbiq edilir. Şirkətlər öz öhdəliklərini dəyərləndirməyə başladıqları halda, işçilərin sosial təminata çıxışı hələ də əlçatmaz olaraq qalır. Maraqlıdır ki, yeni çərçivəyə daxil olan digər üç əmək məcəlləsi (əmək haqqı, sənaye münasibətləri və iş yerində təhlükəsizlik) bu sürətlə böyüyən işçi qüvvəsi üçün minimum qazanc və ya işəgötürmə müdafiəsi təmin etmir.

Hindistan dünyada ən böyük və sürətlə böyüyən gig iqtisadiyyatlarından birinə malikdir. Sənaye hesablamaları göstərir ki, 12 milyondan çox insan rəqəmsal platformalar üçün müxtəlif xidmətlər göstərir. Formal iş bazarlarından kənarda qalan gənc və miqrant işçilər üçün bu sektor əhəmiyyətli məşğulluq mənbəyi halına gəlib. Amazon, Walmart-ın sahibi olduğu Flipkart, yerli sürətli çatdırılma proqramları Swiggy, Eternal’s Blinkit, Zepto, eləcə də taksi sifarişi firmaları Uber, Ola və Rapido kimi böyük şirkətlər Cənubi Asiya ölkəsindəki bizneslərini davam etdirmək üçün bu işçilərə güvənirlər. Yeni qanunvericilik platformaları, yəni aqreqatorları, illik gəlirlərinin 1-2%-ni (işçilərə edilən ödənişlərin maksimum 5%-i həddində) hökumətin idarə etdiyi sosial təminat fonduna köçürməyə məcbur edir. Bu dəyişiklik Hindistanın elektron ticarət sektoru üçün yeni maliyyə və uyğunluq öhdəlikləri yaradacaq. Şirkətlər qanunvericiliyin niyyətini alqışlasalar da, daxili sistemlərində hansı dəyişikliklərin edilməli olduğunu hələ də dəyərləndirirlər.

Qanunun tətbiqindəki problemlər aydın şəkildə görünür. Əsas məsələlərdən biri, təklif ediləcək konkret faydaların nədən ibarət olması, işçilərin onlara necə çıxış edəcəyi və müxtəlif platformalarda ödənişlərin necə izləniləcəyi barədə təfərrüatların olmamasıdır. Bundan əlavə, Hindistanda əmək siyasəti federal və ştat hökumətləri arasında bölüşdürüldüyündən, ştatlar sxemləri hazırlamaq və idarə etmək məsuliyyəti daşıyır. Bu vəziyyət, bəzi ştatlar (məsələn, Karnataka) qanunu tez tətbiq etsə də, digərlərinin (məsələn, Racastan) ləngitməsi səbəbindən ölkə daxilində bərabərsiz çıxış ehtimalı yaradır. Həmçinin, işçilər üçün böyük bir maneə 2021-ci ildə yaradılmış E-Shram portalında qeydiyyatdan keçməkdir. Hökumət 10 milyon işçinin olduğunu təxmin etsə də, avqust ayının sonuna qədər yalnız 300 mindən çox platforma işçisi qeydiyyatdan keçmişdi.

Həmkarlar ittifaqları bildirirlər ki, gündə 16 saat işləyən gig işçiləri üçün dövlət portalında qeydiyyatdan keçməyə vaxt ayırmaq, onlara əmək haqqı itkisi deməkdir. Üstəlik, qeydiyyatdan keçməyə maraq azdır, çünki qanun maaşların dəyişkənliyi, hesabların qəfil dayandırılması və işdən çıxarılma kimi daha təcili narahatlıqları həll etmir. Həmkarlar ittifaqları hökuməti minimum əmək haqqı təyin etməyə və işəgötürən-işçi münasibətlərini təmin etməyə çağırırlar. Sosial Təminat Məcəlləsi gig işçilərini ayrıca bir kateqoriya kimi müəyyən edərək, onları minimum əmək haqqı və ödənişli məzuniyyət kimi hüquqlardan məhrum edir. Bu, Birləşmiş Krallıq, İspaniya və Yeni Zelandiya kimi ölkələrdən fərqlənir, harada ki, platforma işçiləri əməkdaş kimi tanınır. Bu məhdudiyyətlərə görə, on böyük Hindistan həmkarlar ittifaqı yeni əmək məcəllələrinin ləğv edilməsini tələb edərək, genişmiqyaslı etiraz aksiyaları planlaşdırırlar. İşçilərin ən vacib tələbləri qazanc sabitliyini və qeyri-qanuni işdən çıxarılmadan müdafiəni əhatə edir.