Kori Doktorovun "Bərbadlaşma" Konsepsiyası: Nəhəng Platformalar İstifadəçilərdən Necə Dəyər Qoparmağa Çalışır?

Yazıçı və fəal Kori Doktorovun irəli sürdüyü "bərbadlaşma" (enshittification) konsepsiyası çox insanın yaşadığı hissi ifadə edir. Bu termin böyük texnoloji platformaların necə zamanla keyfiyyətini itirdiyini və istifadəçilərə dəyər vermək əvəzinə, onlardan maksimum dəyər çıxarmağa fokuslandığını izah edir. Bu, sadəcə bir nəzəriyyə deyil, həm də Google axtarış sistemindən, Amazon vasitəsilə alış-veriş edərkən, və ya Facebook səhifələrini vərəqləyərkən hiss edilən ümumi bir narahatlıqdır.

İstər axtarış nəticələrində, istər ticarət platformalarında, istərsə də sosial şəbəkələrdə, böyük şirkətlərin strategiyası dəyişib. İstifadəçilər bu böyük platformaların artıq onlara fayda gətirmək üçün deyil, onlardan hər zərrə qədər dəyər qoparmaq üçün işlədiyini düşünür. Google, Amazon və Facebook kimi nəhəng platformalar illər əvvəl göstərdikləri xidmət keyfiyyətini qorumaq yerinə, öz səhmdarlarının mənfəətini artırmaq üçün fəaliyyət planlarını yenidən müəyyənləşdiriblər. İstifadəçilər özlərini getdikcə daha çox sadəcə bir məhsul kimi hiss edirlər.

Bu cür mənfi dəyişiklikləri müşahidə edən insanlar təbii olaraq sual edirlər: İnternet həmişə bu vəziyyətdə idimi? Yoxsa bu, yalnız son illərdə yaranan bir tendensiyadır? Platformaların istifadəçi maraqlarını prioritet hesab etdiyi və dəyər qoparmağın əsas məqsəd olmadığı bir dövrü geri qaytarmaq mümkündürmü? Bu suallar, Kori Doktorovun təsvir etdiyi "bərbadlaşma" dövründə yaşayan hər kəsi dərindən düşündürən məsələlərdir.