BMT-dən Təhlükəli Çağırış: Jurnalistlərə Qarşı Cinayətlərdə Cəzasızlığa Son Qoyulmalıdır

Hər il 2 Noyabr tarixində qeyd edilən “Jurnalistlərə Qarşı Cinayətlərdə Cəzasızlığın Sona Çatdırılması Beynəlxalq Günü” münasibətilə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) İnsan Hüquqları üzrə Ali Komissarı Volker Türk mühüm bir çağırış etdi. Türk, jurnalistlərə qarşı edilən hücumlar və cinayətkarların məsuliyyətdən yayınmasına qarşı beynəlxalq birliyin təcili hərəkətə keçməsinin lazım olduğunu vurğuladı. O bildirdi ki, ədalətsizliyi ifşa edən və səssizlərin səsi olan media işçiləri hökumətlər, şirkətlər və cinayətkar qruplar tərəfindən hücumlara məruz qalırlar. Türk öz sosial media hesabında, “Biz bu gün onları yad edir və cinayətkarların məsuliyyətə cəlb edilməsini tələb edirik,” deyə qeyd edib. Bu günün əsas məqsədi, jurnalistlərə işlərini yerinə yetirərkən edilən hücumlar, hədələr, həbslər və ya qətllər zamanı günahkarların mütləq şəkildə məhkəmə qarşısına çıxarılmasını təmin etmək və cəzasızlığa qarşı mübarizə aparmaqdır.

Bu çətinlik Türkiyədə də özünü ciddi şəkildə göstərir; ölkədə media nümayəndələri böyük təzyiq altındadırlar. 2025-ci ilin birinci rübündə 157 jurnalist haqqında 90 ayrı məhkəmə işi açılıb. Bu işlərin nəticəsində 28 jurnalist müxtəlif müddətlərə azadlıqdan məhrum edilib və ya pul cəzalarına məhkum olunub. Müstəqil media qurumları və jurnalistlər artan araşdırmalar və praktik təzyiqlərlə üzləşirlər. Hətta bəzi jurnalistlər İstanbulun baş prokuroru ilə bağlı yayımladıqları xəbərlərə görə “terrorla mübarizə” qanunları çərçivəsində saxlanılıblar. “Sərhədsiz Reportyorlar” təşkilatının (Reporters Without Borders) məlumatına görə, Türkiyə dünya mətbuat azadlığı sıralamasında 180 ölkə arasında 159-cu yerdədir. Ölkədə mətbuata qarşı təzyiqin miqyası genişdir; 2025-ci ilin mart ayında Ekrem İmamoğlunun həbsindən sonra başlayan etirazlar zamanı mindən çox insan saxlanılıb, o cümlədən çox sayda media işçisi həbs edilib və onların fəaliyyətinə məhdudiyyətlər qoyulub.

Jurnalistlərin təhlükəsizliyi məsələsi Türkiyədə xüsusilə dəhşətli bir hadisə ilə yenidən diqqət mərkəzinə gəlib. İstanbulda jurnalist Hakan Tosun 2025-ci il 13 Oktyabr tarixində küçədə hücuma məruz qaldıqdan sonra həyatını itirdi. Hücumla bağlı iki nəfər saxlanılsa da, iddia edilir ki, Tosun insan hüquqları və ətraf mühit mövzusundakı reportajlarına görə hədəf seçilmişdi. Onun ölümü Türkiyədə mətbuat azadlığı və jurnalistlərin sığortalanması barədə ciddi narahatlıqları qaldırıb. Beynəlxalq səviyyədə isə vəziyyət daha ağırdır. Jurnalistləri Müdafiə Komitəsinin (CPJ) statistikasına görə, təkcə 2024-cü ildə ən azı 124 jurnalist öldürülüb. UNESCO-nun 2006-2025-ci illəri əhatə edən məlumatları isə göstərir ki, 1800-dən çox jurnalist qətlə yetirilib və bu cinayətlərin təxminən 85%-də günahkarlar heç bir məsuliyyət daşımayıb.

Xüsusilə münaqişə zonaları media işçiləri üçün ölümcül təhlükə mənbəyi olaraq qalır. Qəzza zolağında gedən müharibəni və İsrailin əməliyyatlarını işıqlandıran jurnalist Ənəs Əl Şərif 2025-ci il 10 Avqust tarixində beş həmkarı ilə birlikdə hava hücumu nəticəsində həlak oldu. Hücumu təşkil edən tərəf onu “terror hücrəsinin üzvü” kimi təqdim etsə də, bu iddialar müstəqil mənbələr tərəfindən təsdiqlənməyib. Beynəlxalq təşkilatlar Qəzza zolağında jurnalist qətllərinin sürətli artımını yaxından izləyir; bir məktubda qeyd edilib ki, 7 Oktyabr 2023-cü ildən bəri 220-dən çox jurnalist öldürülüb. Yəmənin Səna şəhərində isə 2025-ci il 10 Sentyabrda mətbuat kompleksinə edilən hücum nəticəsində 31 media işçisi və jurnalist həyatını itirdi. Qadın jurnalistlər də şiddətin yeni formaları ilə qarşılaşırlar: onlayn təqib, gender əsaslı zorakılıq və süni intellekt dəstəkli təhdidlər bu risklərdəndir.